Baraj nedir ? En büyük ve en önemli barajlar

Baraj nedir ? Özellikleri nelerdir ? Barajlar nasıl yapılır?

Baraj bir akarsu vadisini kapatıp arkasında su biriktiren, biriken suyun enerji üretimi, içme suyu, tarım alanlarını sulama gibi birçok alanda kullanılması amacıyla yapılmış bir tesistir.

Çok eski zamanlardan beri kullanılan barajlar günümüzde de gelişen yapılarıyla birlikte önemini korumaktadır. İnsanlığın her alanda su ihtiyacını karşılayan bu yapılar, bir ülkede enerji üretiminin de en ucuz ve doğal yoludur.

Yağan yağmur sularının, eriyen karların oluşturduğu akarsular sadece geçtiği yerlerdeki çevreye fayda sağlayarak sürekli akmaktadır. Ancak değişen iklim ve yağmurun yağmaması insanlar da dahil tüm doğa için tehlike demektir.

İşte bu susuzluk durumu göz önünde bulundurularak suların bir yerde biriktirilmesi ve ihtiyaç halinde kullanılması amacıyla barajlar inşa edilmiştir. Biriktirilen suyun gücünden faydalanarak enerji üretilmesi barajların asıl gayesidir. Ülkelerin elektrik üretiminin en kolay ve maliyetsiz yolu barajlardır.

Yine özellikle tarım alanlarının sulanması ve şehir şebekeleri için gerekli su için barajlar hayati değer taşımaktadır. Yıkılması durumu ise çok büyük alanlara şiddetli su baskını demektir. Buna ek olarak gelişen inşaat teknolojileri günümüzde çok büyük barajların yapılmasına olanak tanımaktadır.

Büyük barajlar ise yapıldıkları alanın ekolojik dengesini bozmaktadır. Barajın çevresindeki bu iklim değişikliklerinin cevrede yaşayan tüm canlılara olumsuz etkileri nedeniyle; tüm dünya genelinde belirli bir hacmin üzerindeki barajların yapımı yasaklanmıştır.

Barajlar Nasıl Yapılır?

Barajlar yapımı oldukça zor, emek isteyen ve masraflı yapılardır. Bir baraj yapılmadan önce jeologlar ve topograflar gelir, arazinin yapısını, çevresini, zeminin dayanıklılığı gibi birçok özelliğini inceler ve eğer baraj yapımına uygun olduğuna emin olurlarsa yapıma başlanabilir. Dikkat edilmesi gereken en önemli husus ise toprağın suyu sızdırmadığından emin olmaktır. Barajı, yapılacağı akarsu vadisinde akarsuyun en daralan kısmına inşa etmek maliyeti ve iş gücünü azaltmaktadır. Derinlere temel atabilmek için alüvyal tabaka kaldırılmalı, suyun sızmasını engellemek için geçirimsiz perdeler kullanılmalıdır. Derinlere açılan beton çukurlar da yine suyun sızmasını önlemek amacıyla yapılmaktadır.

Barajların yapımı tamamlandıktan sonra setin arkasında birikmeye başlayan akarsu ve yağmur suları bir göl meydana getirir. Buna baraj gölü veya rezervuar adı verilmektedir. Baraj gölünde yeterince su biriktikten sonra suyun fazlasını akıtmak için baraj içinde özel kapılar yapılır veya suyun baraj duvarının üstünden taşması sağlanır. Eğer suyun duvar üzerinden taşması isteniyorsa bunun için özel yerler bırakılır. Biriken bu sular gerektiğinde kullanılmak için kapıların açılmasıyla salıverilir veya elektrik elde etmek için hidroelektrik santraller kurulur.

Baraj Çeşitleri Nelerdir? Kaç Tip Baraj Vardır?

Barajlar kullanılma amacı ve yapılacağı zeminin yapısına göre farklı şekillerde yapılmaktadır. Başlıca baraj tipleri şunlardır;

1. Ağırlık Barajları: Daha çok temel toprağı kayalık olan yerlerde yapılan baraj çeşididir. Tek parça betonarme şeklinde inşa edilir ve baraj duvarının kesiti genelde dik yamuk şeklindedir. Bu tür barajlar etki eden suyun basıncına kendi ağırlıklarıyla karşı koyarlar. Ülkemizdeki Kemer (113,5 m) ve Sarıyer (108 m) Barajları bu tür barajlara örnektir.
2. Beton Barajlar: Sağlam kaya temeline yakın olan vadilere kurulan baraj tipidir. Zeminin sağlam olmadığı ve kaya temeline inilemediği yerlerde ise dolgu tipi baraj tercih edilir. Gelişen teknoloji sayesinde zeminin uygun olmadığı yerlerde bile dolgu tipi barajlar inşa edilebilmektedir. 207 m yüksekliğindeki Keban Barajı kaya dolgu tipi barajına örnektir, aynı zamanda yükseklik bakımından dünyada 18. sırada yer almaktadır. Dünyanın en yüksek barajı ise 310 m yüksekliğe sahip, kaya dolgu tipinde yapılmış Türkistan’daki Nurek Barajı’dır.
3. Kemer Barajları: Daire veya yay şeklinde yapılmış barajlardır. Yük tabanla birlikte kenar ayaklara iletilir. Bu tür barajlar, baraj tepe uzunluğunun baraj yüksekliğine oranının 5 veya daha küçük olduğu dar vadilerde inşa edilirler. Kemer tipi barajlarda, barajın yapılacağı vadi tabanının ve şevinin sağlam olması gerekmektedir. Ülkemizdeki kemer tipi barajları ise şunlardır; Berke Barajı (201 m), Karakaya Barajı (187 m), Oymapınar Barajı (185 m), Gökçekaya Barajı (158 m).
4. Payandalı Barajlar: Bu tip barajlar suyun basıncına kendi ağırlıklarından çok, yapılış biçimi ve planlarıyla karşı koyarlar. Payandalı barajlarda kullanılan malzeme ağırlık barajlarında kullanılandan daha azdır çünkü payandalar arası boştur. Fakat işçilik ve kalıp masrafları fazladır. Barajın ortalama yüksekliği 70-80 m, eğim açısı ise 45-60 derece olmalıdır. Ülkemizdeki 49 m yüksekliğindeki Elmalı Barajı payandalı barajlara örnektir.
5. Kaya Dolgu Barajları: Kesitleri dik yamuk şeklindedir. Kesit ortasında geçirimsizliği sağlayan çekirdek kısımlar vardır. Bu çekirdek yapılar kil veya betondan yapılmaktadır. Ülkemizdeki kaya dolgu tipi barajlar; Keban Barajı (207 m), Altınkaya Barajı (195 m), Atatürk Barajı (184 m), Uzköy Barajı (176 m) veKılıçkaya Barajı’dır (140 m).
6. Toprak Dolgu Barajları: Çakıl, kum ve kilden oluşan sıkıştırılmış toprak tabakalarının meydana getirdiği toprak dolgu barajları en çok kullanılan baraj tipidir. Bu baraj tipinin tam ortasında suyun sızmasını önleyen bir duvar veya çekirdek kısım bulunur. Ülkemizdeki 195 m yüksekliğindeki Kepez Barajı hem kaya hem toprak dolgunun bir arada kullanıldığı bir baraj örneğidir.

Dünyanın en yüksek barajı : Nurek barajı

İnsanların bazıları barajların çevre felaketine yol açacağını savunmalarının yanısıra , sulama ile aslında çevreye faydalı olduğu tartışılamaz. Yapımı sırasında mecburen doğaya verilen kısmi zarar daha sonra çok çok daha güzel olarak dönüş sağlamaktadır. Çok nadir de olsa meydana gelen baraj kazaları can ve mal kaybına neden olsa da sonuçta kullandığımız elektrikten içme suyuna kadar her şey bu barajlar sayesinde sağlanmaktadır.

Dünyada ve ülkemizdeki en büyük barajların bazılarına bir göz atalım.

1- Nurek Barajı (Tacikistan)

-Nurek barajı dünyadaki en yüksek baraj olma özelliğine sahiptir. Dünyadaki en yüksek baraj bu barajıdır. Nurek barajının yüksekliği yaklaşık olarak 304 metredir. Bazı kaynaklarda 300 olarakta bildirilmektedir. (Şu bilgiyi de vermekte fayda vardır. Ülkemizin en yüksek barajı Artvin ilimizde bulunan Deriner barajı olup, Deriner barajının yüksekliği 249 metredir. Yani bu baraj Deriner barajından yaklaşık olarak 50 metreden daha fazla bir yüksekliğe sahip bulunmaktadır)

-Nurek barajı toprak/kaya dolgu tipinde bir barajdır.

-Tacikistan ülkesinde bulunan Nurek barajının üzerinde bulunduğu nehir Vahş nehridir.

-Nurek barajı yapıldığı tarih olan 1970 yılından bugüne değin yani yaklaşık olarak 50 yıl kadar bir süredir. Dünyadaki en yüksek baraj olma özelliğini elinde bulundurmaktadır. O gün bugündür yükseklik bakımından bu barajı geçen bir baraj olmamıştır.

-Nurek barajı yüksekliği ile birlikte üzerinde kurulu olan hidroelektrik santralinin kapasitesi açısından da oldukça önemli olan bir barajdır. Bu barajın kurulu gücü 3.015 megavattır. Yani ülkemizin en büyük kurulu gücüne sahip olan ve ülkemizin en büyük barajı olma özelliğine sahip Atatürk barajı hidroelektrik santralinin 2400 megavatlık kurulu gücünden daha fazla bir kurulu gücü bulunmaktadır. Yine ek bir bilgi olması açısından şu bilgiyi de verelim Çin ülkesinde bulunan dünyadaki en büyük barajlardan bir olma özelliğine sahip 3 boğazlar barajına yapılan hidroelektrik santralinin kurulu gücünün 22,500 megavat olduğu bilgisi bulunmaktadır. Yani ülkemizin en büyük elektrik üreten hidroelektrik santrali olan Atatürk Barajı Hidroelektrik santralinin yaklaşık olarak 9 katı daha fazla bir kapasiteye sahiptir.

-Nurek barajı elektrik üretimindeki öneminden ziyade aynı zamanda yaklaşık olarak 650 hektarlık bir alanı sulayabilme özelliği ile de ön plana çıkmaktadır.

Baraj nedir ? En büyük ve en önemli barajlar - Atatürk - GAP

2. Atatürk Barajı ( GAP )

İnşası ve Baraj Yapısı

1983 yılında inşaatı başlamış olan baraj 1992 yılında işletmeye açıldı. 8 türbine sahip barajın yüksekliği 169 m dir. Kaya dolgu tipinde bir barajdır. Gövde hacmi 84 500 000 (84,5 milyon) m³ tür. Dış yüzeyi kaya içi kil ve topraktır. Baraj gölünün baskısı ile ilk inşaasındaki yüksekliği 10 m kısalmıştır.

İnşaatına; 4 Kasım 1983 tarihinde başlandı. 1994 senesinde bitirilmesi planlanan baraj; sulama ve enerji amaçlıdır. 84,5 milyon m[SUP]3 [/SUP]kaya ve toprak dolgu ile dolgu hacmi bakımından bugüne kadar dünyada inşa edilen barajlar arasında beşinci sıradadır. Meydana gelen göl alanı 817 km[SUP]2[/SUP] dir.

Temelden yüksekliği 169 m dir. Nehir seviyesinden yükseklik bakımından minimum su kotu 513, ideal su kotu 526, maksimum su kotu ise 542 m ye ulaşır. Barajda elektrik üretimi için derinliğin en az 133 m olması gerekir. Baraj duvarının boyu 1644, eni ise 15 m dir.

Kurulu Gücü

2400 MW gücüyle yıllık 8 900 GWh elektrik enerjisi üretim kapasitesine sahiptir. Atatürk Barajı, Türkiye'deki hidroelektrik santrallerinde üretilen enerjinin yüzde 20'sini tek başına karşılayacak seviyededir.

Baraj Büyüklüğü

Atatürk Barajı, dolgu hacmi bakımından dünyanın en büyük 6. barajı durumundadır. Hidroelektrik Santralı da, dünyada halen yapımı sürenler arasında 3., inşa edilmiş olanlar arasında da 5. en büyük santraldır. Aynı zamanda Avrupa'nın ve Türkiye'nin en büyük barajıdır. Atatürk Barajı, tamamen Türk işçi ve mühendisinin emek ve alınteriyle gerçekleştirilmiştir. Bu dev barajın gövdesi 80 ay gibi kısa bir zamanda bitirilmiştir.

Sulama

Yıllık ortalama su akışı 26 654 milyar m[SUP]3[/SUP] tür. Toplam su depolama hacmi 48,7 milyar m[SUP]3[/SUP] tür. Her bir grupta; gücü 300 Megawatt olan 8 adet türbün jeneratör bulunmaktadır. 25 Temmuz 1992'de bu 8 üniteden ikisi hizmete açılmıştır. Şanlıurfa, Harran, Mardin, Ceylanpınar, Siverek-Hilvan ovaları ile beraber 1,43 milyon dönüm arazi sulanır hale gelecektir. Tüm alanların sulamaya açılması halinde, yıllık getirisi 2,5 milyar dolar olacaktır.

Baraj nedir ? En büyük ve en önemli barajlar - Inguri Barajı (Gürcistan)

3. Inguri Barajı (Gürcistan)

Gürcistan'da turistler ve gezginler için görülmesi gereken bir baraj var. Inguri Barajı, aynı adı taşıyan nehir üzerinde inşa edilmiş ve 272 metrelik bir yüksekliğe sahip ve dünyanın en büyük yerleşim birimlerinden biri haline getirmiştir. Inguri nehri üzerindeki inşaat işleri 50 yıl önce başlamıştı. İlk kez hidroelektrik santrali 1977'de başlamıştı.

Baraj, yeraltı enerji santraliyle birlikte Eristskali nehri üzerinde bulunan hidroelektrik santraliyle bağlantılı dev bir hidro-teknik kompleks oluşturuyor. Inguri, muhteşem dağ manzarası eşliğinde dünyanın en güzel barajlarından biridir. Gürcü Gürcü kenti Dzhavari ve çevresi uzun süredir birçok turisti cezbetti, bu yüzden birkaç yıl önce barajın yanındaki turistik altyapıyı mükemmelleştirmeye karar verildi. Baraj kapalı nesne olduğu için basit insanlar ona ulaşamıyor. Meraklı turistlerin elinde, sadece tüm ayrıntılarda baraja değil çevreleyen dağlara da bakabileceğiniz mükemmel bir izleme platformu var.

Kaya yolu, barışın Gürcistan ve Abhazya arasındaki sınırlara yakın olması nedeniyle, bir takım çekişme durumlarıyla bağlantılıdır. SSCB bölgelerinin bölünmesi sırasında, baraj ve hidroelektrik santrali Gürcistan topraklarında kaldı ve Abhazya için önemli enerji komplekslerinin bir kısmı geçti. 1992 yılında taraflar, birkaç yıl boyunca Inguri nehri boyunca elektrik üreten hidroelektrik santralinin ürettiği enerjiyi dağıtma ve dağıtma konusunda başarılı oldu.

Baraj nedir ? En büyük ve en önemli barajlar - Tehri Barajı (Hindistan)

4. Tehri Barajı (Hindistan)

Tehri, Hindistan'daki en yüksek baraj. Bhagirati Nehri üzerine inşa edilmiş ve dünyanın en büyük çöp barajlarından biri olduğu düşünülüyor. Yapısı için beton ve metal konstrüksiyonları değil, sıradan doğal kökenli materyalleri: toprak ve taş kullanmamıştır. Atış yüksekliği 261 metredir. Baraj, Tehri şehrinin yakınında olduğundan açılışından bu yana çok sayıda turisti cezbetmektedir.

Biri 1978'de Bhagirati Nehri üzerindeki ilk çöp yapılarını inşa etmeye başladı. 2006'da hidroelektrik santrali faaliyete geçirildi. Hidroelektrik santralinin yapımı benzersizdir, makine dairesi dünya rekoru açılırken olan 300 metre derinlikte bulunmaktadır. Tehri barajının inşası, son yılların en tartışmalı projelerinden biri oldu. Çevre koruma örgütleri projeyle görüş ayrılığı yapıyorlardı.

Ekolojistler, Himalaya dağ öncesi bölgelerinde böyle büyük bir enerji kompleksinin inşasının bu eşsiz bölgenin ekosistemi üzerinde olumsuz bir etkisi olacağına inanıyorlar. Mimarlık şirketleri arasında, baraj yapımında pek çok rakip vardı. Tehri Damm, depreme eğilimli bir bölgede. Son büyük deprem 1991'de burada meydana geldi. Birçok inşaat işçisi, baraj yapısının son derece güvenilmez olduğunu düşünüyor. Yine de Tehri Damm neredeyse 10 yıldır çalışıyor. Ve çevredeki doğa kompleksi daha önce olduğu gibi birçok turist çekiyor.

Baraj nedir ? En büyük ve en önemli barajlar - Vajont Barajı (İtalya)

5. Vajont Barajı (İtalya)

İtalya'da Monte Tok Bergmassiv'in yanında, 261.5 metre yüksekliğindeki ülkedeki en büyük baraj olan Vajont Damm var. Baraj parametreleri oldukça sıra dışıdır, kret uzunluğu 190 metre, barajın genişliği 23 metredir. Sırtın genişliği dünyanın en küçüklerinden biridir ve 4 metreden daha kısa bir sürede oluşur ve Vajont'u dünyanın en iyi barajlarından biri haline getirir.

Genel kamuoyunda, baraj, 9 Ekim 1963'te meydana gelen trajik olaylar nedeniyle biliniyordu. O gün heyelan, sürekli yağmura bağlı olarak nehrin kıyısında kuruldu. Çamurlar tam anlamıyla su havzasının kupasını aşırı doldurdu. Sonuç olarak, devasa su hacmi, su havzasından bir dakikadan daha kısa bir sürede yer değiştirmiş ve bu da, dağ öncesi bölgelerden 12 m / s yukarıda düşen büyük deniz dalgasının oluşumuyla sonuçlanmıştır.

Felaket Monte Tok dağlarında bulunan düzinelerce köyü tamamen yok etti. Resmi verilere göre, doğal felaket, 1. 900 kişiye mal oluyor, ancak gayri resmi veriler 2,500 kurbana işaret ediyor. Bugün hiçbir şey korkunç trajediyi hatırlatmıyor. 1959'da inşa edilen baraj, açılış gününde kusursuz görünüyor. 2001'de Vajont, 1963 trajedisine adanan La diga del disonore filmini terketti. Heyecan verici filmin hayranları Vajont Damm'ı uzun yıllar ziyaret ediyorlar.

Baraj nedir ? En büyük ve en önemli barajlar - Mika Barajı (Kanada)

6. Mika Barajı (Kanada)

Kanada'da bulunan Mica Barajı, dünyanın en büyük mimari eserlerinden biridir. 243 metre yüksekliğe sahip olan Columbia Nehri'nde yer almaktadır. Baraj inşaatı Mart 1973'te bitirildi. Baraj binası inanılmaz derecede güzel Kinbasket gölünün oluşmasına neden oldu; bu baraj, bir baraj olduğuna hemen inanamayacak kadar güzel görünüyor.

Barajın olağandışı adı «parıltı barajı» olarak çevrildi, yakınlardaki Mica Çayı'ndan kaynaklanıyor. Şehrin adı kelimenin tam anlamıyla 'Parlaklık Bach'ı' olarak tercüme edilmiştir. Kentin çevresinde zengin maden yatakları keşfedilmiştir. Büyük barajın yapım amacı sadece biriydi - Mika baraj elektroenerji üretimi için inşa edildi.

Etkileyici büyüklüğün binası, meraklı turistleri yavaş yavaş çekmeye başladı. Günümüzde bazı gezginler su havzasının kıyısında zam yapıyor ve diğerleri daha nefes kesici rekreasyon tercih ediyor - heyecanlı helikopter gezintilerini kitaplıyorlar ve kuş gözüyle barajın keyfini çıkarıyorlar.

Baraj nedir ? En büyük ve en önemli barajlar - Sayano-Shushenskaya Barajı (Rusya)

7. Sayano-Shushenskaya Barajı (Rusya)

Aynı adı taşıyan hidroelektrik santralinin bir parçası olan Sayano-Shushenskaya Barajı, Rusya'nın en görkemli mimari eserlerinden biridir. Yenisei nehri üzerindeki Boğazın yüksekliği 245 metre, tarak uzunluğu ise 1,074 metre. Baraj inşaatı 1963 yılında başladı ve ilk hidroelektrik santralleri 1978 yılında faaliyete geçirildi.

Resmen, 2000 hidroelektrik santralindeki inşaat çalışmaları sona erdi. On yıllardır, inşaat işçileri ve mimarlar orijinal bitmemiş çalışmaların sonuçlarını ve proje hatalarını düzeltmek zorunda kaldılar. Yavaş yavaş, tüm enerji santralinin varlığını tehdit eden birçok büyük çatlak oluştu.

2000 yılında mimarlar, tüm kusurların onarıldığını ve bir kaza tehlikesi olmadığını açıkladı. 9 yıl sonra, büyük felaket 75 kişiyi öldüren hidroelektrik santralinde meydana geldi.

Bugün, Sayano-Shushenskaya Barajı turistler arasında popüler. Baraj ve su havzasının yanında mükemmel mükemmel görüntüleme platformları var. Hidroelektrik santralinin topraklarında, ezeli ateşle işçilere adanan bronz anıt var. Karanlıkta baraj ve su havzası görmek özellikle güzel.

Baraj nedir ? En büyük ve en önemli barajlar - Hoover Barajı (Amerika)

8. Hoover Barajı (Amerika)

Colorado Nehri'nde ABD'de bulunan Hoover Barajı, benzersiz hidro-teknik yapıdadır. Bu baraj, dünyanın en eski barınaklarından biridir ve onlarca yıldır yeryüzündeki en yüksek barajlardan biridir. Baraj inşaatı beş yıl sürdü ve 1936'da sona erdi, yüksekliği 221 metredir.

Etkileyici yaşa rağmen, Hoover Barajı türünün en karmaşık mimari yapılarından biridir. İlk baraj projesi basitti, bu yüzden reddedildi. Hidroelektrik santralinin açılması büyük önem taşımaktadır, bu nedenle yapının görünümü olayın önemine tekabül etmek zorundaydı.

Bugün görülebilen baraj, Art Deco'nun klasik bir örneğidir. Hoover Barajı hassas siperlerle süslüdür ve güzel saat toplama alanına sabitlenmiştir.

Baraj nedir ? En büyük ve en önemli barajlar - Contra Barajı (İsviçre)

9. Contra Barajı (İsviçre)

Önemli bir turistik mekân, İsviçre'de bulunan Contra Barajı'dır. Çoğu turist, Verzasca barajının gayri resmi adı altında biliyor. Eşsiz mimari uzun süredir meraklı turistleri ve aktif rekreasyon meraklılarını cezbetmiştir. Baraj inşaatı dört yıldan fazla sürdü ve 1965'te sona erdi. Yüksekliği 220 metre olan baraj, filmin 1995'deki James Bond hakkındaki bölümünün dönüm noktası olarak seçildi.

Barajın filmdeki rolü oldukça etkileyiciydi. 007 ajanı Contra Barajı'ndan atladı, yüz binlerce fan da bu bölgeye geldi. O zamandan bu yana, binlerce insan acentanın atılımını tekrarlamaya çalışıyor. Baraj Bunjee Atlama için bir yer işlevi görür.

Contra Barajı, diğer filmin hayranları arasında da biliniyor - Dhoom 3. Dördüncü en heyecan verici anlardan biriydi. Nefes kesici eğlencelere hazır olmayan turistlerin geniş yelpazeli gezileri var. En güzel yerlerde zam yaparken, baraj tarihi geçmişi ve özelliklerini öğrenebilirsiniz.