MURATS44
Özel Üye
Ebced'le Tarih Düşürme Tarih düşürme, herhangi bir olayın tarihini ebcedin sayı değerleriyle saptama işidir. Harflerinin toplamı belirli bir hicret yılını gösteren sözcük, bir tamlama bulmak; tümce, mısra ya da beyit düzmek yoluyla yapılır. Belirli bir tarihi gösteren söz ve deyişlere "tarih", yapılan işe "tarih düşürme" ya da "tarih koymak, tarih çekmek, tarihlemek", tarih düşürene de "tarihçi (müverrih)" denir. Örneğin 1310'da doğan çocuğuna bir baba, Ömer Nazmi adını koymuştur. Bu sözcükler 1310 doğum yılını göstermektedir:
ﻰ;ﻣ;ﻆ;ﻧ;ﺭ;ﻣ;ﻋ;
ﻉ; = 70 ﻥ; = 50 310
ﻡ; = 40 ﻅ; = 900 1000
ﺭ; = 200 ﻢ; = 40 +
ﻯ; = 10 1310
310
1000
Edebiyatta, daha çok mısra hâlinde olan bu tarihlerle, geçmiş yüzyılların önemli olayları saptanmış bulunmaktadır. Evlenme, doğum, bir göreve atanma gibi günlük olaylar için de tarih düşürülmüştür.
Ebced, bilinen hesap değeri ile, öteden beri sayılar için, rakam gibi kullanılmakta idi. Ebcedin bu niteliğinden faydalanılarak, belirli olayların geçtiği yılları gösteren sözler bulunmuş ve söylenmiştir. Örnekler:
Hafız Şirazî'nin ölümü için: ﻰ;ﻠ;ﺻ;ﻣ; ﻚ;ﺎ;ﺧ; = 791
Timur'un Sivas'ı yakıp yıktığı tarih: ﺐ;ﺍ;ﺮ;ﺨ; = 803
İstanbul'un fetih tarihi olan 857 yılına: ﺔ;ﺑ;ﻴ;ﻂ;ﺓ;ﺪ;ﻠ;ﺑ; = 857
Fatih'in Uzun Hasan'ı yendiği tarihi gösteren: ﺍ;ﺯ;ﻴ;ﺯ;ﻋ; ﺍ;ﺭ;ﺼ;ﻧ; ﷲ;ﺍ; ﻚ;ﺭ;ﺼ;ﻧ;ﻴ;ﻮ; = 878
Molla Cami'nin ölüm tarihi için: ﺎ;ﻧ;ﻣ;ﺁ;ﻥ;ﺎ;ﻜ; ﻪ;ﻠ;ﺧ;ﺩ; ﻥ;ﻤ; ﻮ; = 898 tarih olarak bulunmuştur.
Kemalpaşazade, Yavuz Sultan Selim'in Mısır'da Kansu Gavri'yi yenmesine tarih olmak üzere: ﺐ;ﺮ;ﻌ;ﻠ;ﺍ; ﻚ;ﻠ;ﺎ;ﻣ;ﻣ; ﺢ;ﺗ;ﻓ; = 922 ve Mısır'ı aldığı zaman: ﺏ;ﺭ;ﻌ;ﻟ;ﺍ; ﻚ;ﻟ;ﺎ;ﻣ;ﻣ; ﺢ;ﺘ;ﺎ;ﻓ; = 923 sözlerini tarih olarak bulmuştur.
Birkaç ilginç örnek daha verelim:
Hızır Bey, Fatih Sultan Mehmed'in yaptırdığı bir camiye tarih olan şu mısrayı söylemiştir: ﻩ;ﺭ;ﻣ;ﻋ; ﻥ;ﻣ; ﺮ;ﻣ;ﻋ; ﺪ;ﻳ;ﺯ; ﻊ;ﻣ;ﺎ;ﺟ; = 850
Anlamı: Bu cami, yapanın ömrünü artırsın.
İstanbul'un fetih yılı için Fatih de şunu düşürmüştür:
Feth-i İstanbûl'a fırsat bulmadılar evvelûn
Fethedip Sultan Muhammed dîdi târih: âhirûn [SUP][1][/SUP]
ﻥ;ﻮ;ﺮ;ﺧ;ﺁ; = 857
Dört mezhep imamının doğum ve vefat tarihleri ile, ne kadar yaşadıklarını göstermek üzere bir şair, şu beyitleri söylemiştir:
ﺎ;ﻄ;ﺑ;ﺿ; ﻒ;ﻭ;ﺟ; ﻊ;ﻄ;ﻗ; ﻰ;ﻓ; ﻚ;ﻟ;ﺎ;ﻤ; ﺎ;ﻃ;ﺴ; ﻑ;ﻳ;ﺴ;ﻰ;ﻛ;ﻴ; ﻥ;ﺎ;ﻣ;ﻌ;ﻧ; ﺦ;ﻳ;ﺮ;ﺎ;ﺘ;
79 179 90 70 150 80
ﺩ;ﺠ;ﺣ; ﺭ;ﻣ;ﺍ; ﻖ;ﺑ;ﺴ;ﺑ; ﺪ;ﻣ;ﺤ;ﺍ;ﻮ; ﺪ;ﻧ; ﺭ;ﺑ;ﺑ; ﻥ;ﻴ;ﺻ;ﻰ;ﻌ;ﻓ;ﺎ;ﺸ;ﻠ;ﺍ;ﻮ;
77 241 164 45 204 160
ﺮ;ﻣ;ﻌ;ﻠ;ﺎ;ﻓ; ﻡ;ﻬ;ﺘ;ﻮ;ﻣ;ﻓ; ﻢ;ﻫ;ﺪ;ﻼ;ﻳ;ﻤ; ﺭ;ﻌ;ﺸ;ﻠ;ﺍ;ﻡ;ﻅ;ﻧ; ﺐ;ﻳ;ﺗ;ﺭ;ﺘ; ﻰ;ﻠ;ﻋ; ﺬ;ﺧ;ﻓ;
Bu beyitlerin ilk mısrası "Numan'ın tarihi..." diye başlıyor, son beyitte de "manzûmenin tertibine göre sırayla imamların doğumlarını, ölümlerini ve ne kadar yaşadıklarını al" denmiştir.[SUP][2][/SUP]
İmam Buharî için de şöyle tarih düşülmüştür:
ﺭ;ﻳ;ﺭ;ﺤ;ﺘ;ﻟ;ﺍ; ﻞ;ﻣ;ﻜ;ﻣ; ﺢ;ﻴ;ﺤ;ﺻ;ﻠ;ﺍ; ﻊ;ﻣ;ﺠ; ﺎ;ﺜ;ﺪ;ﺤ;ﻣ;ﻮ;ﺎ;ﻅ;ﻓ;ﺎ;ﺣ; ﻯ;ﺭ;ﺎ;ﺧ;ﺒ;ﻠ;ﺍ; ﻦ;ﺎ;ﻜ;
ﺭ;ﻮ;ﻧ; ﻰ;ﻓ; ﻰ;ﺿ;ﻗ;ﻧ;ﺍ;ﻮ; ﺪ;ﻳ;ﻣ;ﺣ;ﺎ;ﻬ;ﻴ;ﻓ; ﻩ;ﺭ;ﻤ;ﻋ;ﺓ;ﺪ;ﻣ;ﻮ; ﻖ;ﺪ;ﺼ; ﻩ;ﺪ;ﻼ;ﻳ;ﻤ;
Buharî hafızdır, hadisçidir, es-Sahîh adlı eserini mükemmelce toplayıp kaleme almıştır. Onun doğumu sıdk (194), ömrü hamîd (62), vefatı nur (256) dadır.[SUP][3][/SUP]
Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür.[SUP][4][/SUP]
Kaynaklar
[1] Mercanlıgil, Ebced Hesabı, 31-37.
[2] Rızâ, Muslih ve Mukallid, 50.
[3] Abdülaziz b. Şah Veliyyullah Dehlevî, Büstanu'l-Muhaddisîn, çev. Ali Osman Koçkuzu, DİB Yayınları, Ankara 1986, 187-188.
[4] Bak. Mercanlıgil, Ebced Hesabı, 37-90; Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, Bilmen Yayınevi, İstanbul 1973, 2/631, 635, 641-642, 652, 653, 702, 712, 743.
