ceylannur
Yeni Üyemiz
GÖNLÜ GENİŞLETEN SEBEPLER VE BUNLARIN HZ. PEYGAMBER'DE (S.A.) KEMÂL DERECESİNDE BULUNUŞU
1- Gönlü genişleten sebeplerin en büyüğü tevhiddir. O'nun kemâline, kuvvetine ve fazlalığına göre sahibinin gönlü genişler. ALLAH Teâlâ buyuruyor ki:
"Ya ALLAH'ın gönlünü İslâm'a açtığı kimse? İşte Rabbin'den bir nur üzere olan [54]
"ALLAH, kimi hidayete erdirmek isterse onun gönlünü İslâm'a açar. Kimi de saptırmak isterse, sanki göğe yükseliyormuşcasına o kimsenin gönlünü dar ve sıkışık kılar. [55]
O halde hidayet ve tevhîd, gönlü genişleten; şirk ve sapıklık da gönlü daraltan sebeplerin en büyüğüdür.
2- ALLAH'ın, kulun kalbine attığı nur, iman nuru: Bu nur, gönlü açar, genişletir ve kalbi ferahlatır. Bu nur, kulun kalbinden kaybolduğu zaman kalb daralır, sıkışır ve en dar, en güç bir hapishane şeklini alır.
Tirmizî'nin Cami' adlı eserinde rivayetine göre Hz. Peygamber (s.a.): "Nur, kalbe girince kalb açılır, genişler." buyurdu. ''Bunun alâmeti nedir, ey ALLAH'ın Rasûlü?" diye sordular. "Ebedîlik yurduna yönelmek, aldanma yurdundan yüz çevirmek ve gelmeden önce ölüme hazırlanmak.'* diye cevap verdi.[56] O halde kul bu nurdan nasibi oranında gönül genişliği elde eder. Duyularla hissedilen nur ve karanlık da böyledir. Biri gönlü genişletir, diğeri daraltır.
3- îlim: Gönlü açar, genişletir ve hatta ilim sayesinde gönül, dünyadan daha geniş olur. Cehalet ise gönülde darlık, sıkışıklık ve kapalılık meydana getirir. Kulun ilmi genişledikçe gönlü de açılır, genişler. Bu, her ilim için sözkonusu değildir. Hz. Rasûl'den (s.a.) aktarılan ilim için söz konusudur ve faydalı ilim de odur. Bu ilme sahip olanlar, gönülleri en açık, kalbleri en geniş, ahlâkları en güzel ve yaşayışları en hoş insanlardır.
4- Tevbe edip ALLAH Teâlâ'ya dönmek, bütün kalbiyle O'nu sevmek, yüzünü O'na çevirmek ve O'na ibadetten zevk almak: Kulun gönlünü bundan daha iyi açan bir şey yoktur. Hatta zaman zaman "Böyle bir vaziyette cennette olsam, o vakit ben gerçekten hoş bir hayat içindeyim demektir." der. Gönlün açılması, nefsin hoş olması ve kalbin yumuşaması konusunda sevginin insanı hayrette bırakan bir tesiri vardır. Bunu ancak hissedenler bilir. Sevgi ne kadar güçlü ve ne kadar şiddetli olursa gönül de o kadar daha geniş ve daha açık olur. Sadece bu halden sıyrılmış tembelleri gördüğünde daralır. Onları görme o kimsenin gözünün çöpü ve onlarla birlikte bulunma ruhunun hummasıdır.
ALLAH Teâlâ'dan yüz çevirme, kalbin O'ndan başkasına bağlanması, O'nu hatırlamaktan gaflet gösterme ve O'ndan başkasını sevme gönül darlığının en büyük sebeplerindendir. Zira ALLAH'dan başkasını seven onunla azap görür ve kalbi o başka varlığın sevgisi içine hapsolur. Artık yeryüzünde ondan daha bedbaht, hali daha perişan, hayatı daha güç ve kalbi daha bitkin kimse yok demektir. îşte iki sevgi! Birisi dünyanın cenneti, nefsin sevinci, kalbin lezzeti, ruhun nimeti, gıdası ve devası hatta hayatı, gözünün nuru, Bu sevgi bütün kalble tek olan ALLAH'ı sevmektir; temayül güçlerinin, iradenin ve sevginin hepsinin O'na doğru çekilmesidir. Diğeri ruhun azabı, nefsin gamı, kalbin hapishanesi, gönlün darlığı olan sevgi. Bu sevgi elemin, kederin ve zahmetin sebebidir. îşte bu, ALLAH Teâlâ'dan başkasını sevmedir.
5- Gönül açıklığının sebeplerinden biri de her hal ve her yerde devamlı ALLAH'ı zikretmedir. Gönül açıklığı ve kalb yumuşaklığında zikrin insanı hayrette bırakan bir tesiri vardır. Gafletin de gönül darlığı, kapalılığı ve azabı konusunda yine insanı hayrette bırakan bir etkisi vardır.
6- Halka ihsanda bulunma, sahip olduğu mal ve makam imkânlarını onların istifadesine sunma, bedeniyle fayda sağlama ve türlü türlü ihsan yollarına başvurma: İhsanlarda bulunan cömert kimse gönlü en geniş, nefsi en hoş ve kalbi en yumuşak insandır. Hiçbir ihsanda bulunmayan cimri kimse ise gönlü en dar, hayatı en güç, gam ve tasası en büyük olan insandır. Sahih'de kaydedilen bir hadiste ALLAH Rasûlü (s.a.) cimri ile sadaka verip cömertlik yapanı üzerlerinde demirden birer kalkan (cübbe) bulunan iki adama benzetiyor: Cömert kişi, bir sadaka vermeye karar verince üzerindeki demir cübbe genişler, yayılır, nihayet o kişi elbisesini ardınca sürüklemeye ve izlerini silmeye başlar.Cimrinin her ne zaman aklından sadaka vermek geçse cübbenin herbir demir halkası yerine yapışır, o cimri kişinin üzerindeki bu cübbe genişlemez.[57] İşte sadaka veren mü'min kimsenin gönül açıklığı ve kalb genişliğinin misâli ile cimri kimsenin gönül darlığının ve kalb kapalılığının misâli!
7- Cesaret: Yiğit ve cesur kimsenin gönlü açık, içi geniş ve kalbi ferahtır. Korkak ise gönlü en dar, kalbi en kapalı insandır; onda ne ferahlık, ne sevinç, ne lezzet, ne de mutluluk vardır. Varsa ancak hayvanlarınki cinsindendir. Ruhun sevinci, lezzeti, mutluluğu ve neşesi ise herbir cimri kimseye ve herbir ALLAH Teâlâ'dan yüz çevirmiş, O'nun zikrinden gafil, O'nu, isimlerini, sıfatlarını ve dinini bilmeyen, kalbi O'ndan başkasına bağlanmış kimseye nasü haramsa herbir korkak kimseye de öylece haramdır. Çünkü bu mutluluk ve sevinç kabirde bahçe ve cennet olur. Bu darlık ve kapalılık ise kabirde azap ve hapse döner. Mutluluk —azap, hapis— serbestlik bakımlarından kulun kabirdeki hali tıpkı kalbin göğüsteki hali gibidir. Bunun gelip geçici bir halle gönlünün genişlemesine, şunun da yine gelip geçici bir durumla gönlünün daralmasına itibar edilmez. Zira gelip geçici durumlar, sebeplerinin ortadan kalkmasıyla yok olurlar. Asıl itimad edilecek husus, kalbte yerleşip genişlemesine veya daralmasına sebep olan sıfattır. İşte bu sıfat ölçüdür. Kendisinden yardım istenilen yalnız ALLAH'dır.
8- Gönül genişliğinin sebeplerinden hatta en büyük sebeplerinden biri de kalb darlığına ve azabına sebep olan, kalbin şifa bulmasını engelleyen kötü sıfatlardan kalb vadisini temizlemek: İnsan, gönlünü genişleten sebeplere başvurup da bu kötü vasıflan kalbinden çıkarmazsa gönlünün genişlemesinden hiçbir fayda görmez. Neticede kalbinde, her ikisi de revaçta iki madde bulunur ve o kimse bunlardan, kendisine ağırlığını koyan maddeye göre hareket eder.
9- Boş yere bakma, konuşma, dinleme, insanlarla bir arada bulunma, yeme ve uyumayı terketme: Çünkü bu fuzulî şeyler kalbi saran, hapseden, daraltan ve azaba uğratan birtakım elemler, gamlar, tasalar haline dönüşür. Hatta dünya ve âhiret azabının çoğunluğu bunlardandır. Sübhanallah! Bu afetlerin her birinden bir ok isabet etmiş kimsenin gönlü ne dar, yaşayışı ne zor, hali ne kötü ve kalbi ne de şiddetli kuşatılmış! Sübhanallah! Şu güzel huyların her birinden bir ok isabet etmiş, bütün düşüncesi onlara dair olan ve onların çevresinde dönüp dolaşan kimsenin hayatı ne mutlu! İşte birinin, "İyiler, şüphesiz nimet içindedirler." âyetinden[58] bol nasibi ve diğerinin de "Kötüler şüphesiz cehennemdedirler." âyetinden[59]bol nasibi vardır. Bu ikisi arasında sayılarını ancak ALLAH Teâlâ'nın bilebilceği kadar çok, birbirinden farklı mertebeler vardır.
Sözün özü: ALLAH Rasûlü (s.a.) gönül açıklığına, kaîb genişliğine, gözün aydın olmasına ve rahat hayat bulmasına sebeb olan her bir sıfata en mükemmel bir şekilde sahip insandı. O, kendisine mahsus olan maddi açılma yanında bu şekil açılma, hayat bulma ve göz aydınlığı konularında da en mükemmel insandı. O'na en mükemmel şekilde uyan kimse, kalb açıklığı ve lezzetine, göz aydınlığına en mükemmel şekilde sahip insandır. O'na uyma derecesine göre kul, ulaşabildiği gönül genişilğine, göz aydınlığına ve ruh lezzetine ulaşır. Hz. Peygamber (s.a.) gönül genişliği, isim yüceliği ve günahsızlığı konularında mükemmelliğin zirvesindeydi. O'na uyanların bundan nasipleri, O'na uyma derecelerine göredir. Kendisinden yardım istenen yalnız ALLAH'tır.
Aynı şekilde O'na uyanları ALLAH'ın koruyup kollaması, kötülüklerden uzak tutması, üstün kılması ve onlara yardım etmesi de onların uyma derecelerine göredir. Az uyan var, çok uyan var. Kim bir hayır bulursa ALLAH'a hamdetsin. Kim de bundan başka bir şey bulursa ancak kendisini kınasın[60]
[54] Zümer, 39/22.
[55] En'am, 6/125.
[56] Bu hadisi Tirmizî rivayet etmemiştir. Hadisi Taberî, (8/27) İbn Mes'ûd'dan rivayet etmiştir. Süyutî, ed-Dürrü'I-Mensûr'da (3/44) ilâve olarak hadisi îbn Ebî Şeybe, îbn Ebi'd-Dünya, Ebu'ş- Şeyh, İbn Merdûyeh, Hâkim ve Beyhakî'nin (Şu'abu'l-lman'da) çeşitli senetlerle rivayet ettiklerini kaydeder. Hafız İbn Kesîr, (2/174, 175) hadisi Abdürrezzak, İbn Ebî Hatim ve İbn Cerir'i kaynak göstererek kaydettikten sonra "İşte bu hadisin gerek mürsel, gerek muttasıl senedleri bunlardır. Bu senedler birbirini güçlendirir." diyor.
[57] Buharî, 24/28; Müslim, 1021
[58] İnfitar, 82/13.
[59] İnfitar, 82/14.
[60] Bu kısım Sahih-i Müslim'de (2577) Ebu Zer'den rivayet edilen bir kudsî hadisteti iktibastır.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Za’du’l-Mead, İklim Yayınları: 2/35-38.
1- Gönlü genişleten sebeplerin en büyüğü tevhiddir. O'nun kemâline, kuvvetine ve fazlalığına göre sahibinin gönlü genişler. ALLAH Teâlâ buyuruyor ki:
"Ya ALLAH'ın gönlünü İslâm'a açtığı kimse? İşte Rabbin'den bir nur üzere olan [54]
"ALLAH, kimi hidayete erdirmek isterse onun gönlünü İslâm'a açar. Kimi de saptırmak isterse, sanki göğe yükseliyormuşcasına o kimsenin gönlünü dar ve sıkışık kılar. [55]
O halde hidayet ve tevhîd, gönlü genişleten; şirk ve sapıklık da gönlü daraltan sebeplerin en büyüğüdür.
2- ALLAH'ın, kulun kalbine attığı nur, iman nuru: Bu nur, gönlü açar, genişletir ve kalbi ferahlatır. Bu nur, kulun kalbinden kaybolduğu zaman kalb daralır, sıkışır ve en dar, en güç bir hapishane şeklini alır.
Tirmizî'nin Cami' adlı eserinde rivayetine göre Hz. Peygamber (s.a.): "Nur, kalbe girince kalb açılır, genişler." buyurdu. ''Bunun alâmeti nedir, ey ALLAH'ın Rasûlü?" diye sordular. "Ebedîlik yurduna yönelmek, aldanma yurdundan yüz çevirmek ve gelmeden önce ölüme hazırlanmak.'* diye cevap verdi.[56] O halde kul bu nurdan nasibi oranında gönül genişliği elde eder. Duyularla hissedilen nur ve karanlık da böyledir. Biri gönlü genişletir, diğeri daraltır.
3- îlim: Gönlü açar, genişletir ve hatta ilim sayesinde gönül, dünyadan daha geniş olur. Cehalet ise gönülde darlık, sıkışıklık ve kapalılık meydana getirir. Kulun ilmi genişledikçe gönlü de açılır, genişler. Bu, her ilim için sözkonusu değildir. Hz. Rasûl'den (s.a.) aktarılan ilim için söz konusudur ve faydalı ilim de odur. Bu ilme sahip olanlar, gönülleri en açık, kalbleri en geniş, ahlâkları en güzel ve yaşayışları en hoş insanlardır.
4- Tevbe edip ALLAH Teâlâ'ya dönmek, bütün kalbiyle O'nu sevmek, yüzünü O'na çevirmek ve O'na ibadetten zevk almak: Kulun gönlünü bundan daha iyi açan bir şey yoktur. Hatta zaman zaman "Böyle bir vaziyette cennette olsam, o vakit ben gerçekten hoş bir hayat içindeyim demektir." der. Gönlün açılması, nefsin hoş olması ve kalbin yumuşaması konusunda sevginin insanı hayrette bırakan bir tesiri vardır. Bunu ancak hissedenler bilir. Sevgi ne kadar güçlü ve ne kadar şiddetli olursa gönül de o kadar daha geniş ve daha açık olur. Sadece bu halden sıyrılmış tembelleri gördüğünde daralır. Onları görme o kimsenin gözünün çöpü ve onlarla birlikte bulunma ruhunun hummasıdır.
ALLAH Teâlâ'dan yüz çevirme, kalbin O'ndan başkasına bağlanması, O'nu hatırlamaktan gaflet gösterme ve O'ndan başkasını sevme gönül darlığının en büyük sebeplerindendir. Zira ALLAH'dan başkasını seven onunla azap görür ve kalbi o başka varlığın sevgisi içine hapsolur. Artık yeryüzünde ondan daha bedbaht, hali daha perişan, hayatı daha güç ve kalbi daha bitkin kimse yok demektir. îşte iki sevgi! Birisi dünyanın cenneti, nefsin sevinci, kalbin lezzeti, ruhun nimeti, gıdası ve devası hatta hayatı, gözünün nuru, Bu sevgi bütün kalble tek olan ALLAH'ı sevmektir; temayül güçlerinin, iradenin ve sevginin hepsinin O'na doğru çekilmesidir. Diğeri ruhun azabı, nefsin gamı, kalbin hapishanesi, gönlün darlığı olan sevgi. Bu sevgi elemin, kederin ve zahmetin sebebidir. îşte bu, ALLAH Teâlâ'dan başkasını sevmedir.
5- Gönül açıklığının sebeplerinden biri de her hal ve her yerde devamlı ALLAH'ı zikretmedir. Gönül açıklığı ve kalb yumuşaklığında zikrin insanı hayrette bırakan bir tesiri vardır. Gafletin de gönül darlığı, kapalılığı ve azabı konusunda yine insanı hayrette bırakan bir etkisi vardır.
6- Halka ihsanda bulunma, sahip olduğu mal ve makam imkânlarını onların istifadesine sunma, bedeniyle fayda sağlama ve türlü türlü ihsan yollarına başvurma: İhsanlarda bulunan cömert kimse gönlü en geniş, nefsi en hoş ve kalbi en yumuşak insandır. Hiçbir ihsanda bulunmayan cimri kimse ise gönlü en dar, hayatı en güç, gam ve tasası en büyük olan insandır. Sahih'de kaydedilen bir hadiste ALLAH Rasûlü (s.a.) cimri ile sadaka verip cömertlik yapanı üzerlerinde demirden birer kalkan (cübbe) bulunan iki adama benzetiyor: Cömert kişi, bir sadaka vermeye karar verince üzerindeki demir cübbe genişler, yayılır, nihayet o kişi elbisesini ardınca sürüklemeye ve izlerini silmeye başlar.Cimrinin her ne zaman aklından sadaka vermek geçse cübbenin herbir demir halkası yerine yapışır, o cimri kişinin üzerindeki bu cübbe genişlemez.[57] İşte sadaka veren mü'min kimsenin gönül açıklığı ve kalb genişliğinin misâli ile cimri kimsenin gönül darlığının ve kalb kapalılığının misâli!
7- Cesaret: Yiğit ve cesur kimsenin gönlü açık, içi geniş ve kalbi ferahtır. Korkak ise gönlü en dar, kalbi en kapalı insandır; onda ne ferahlık, ne sevinç, ne lezzet, ne de mutluluk vardır. Varsa ancak hayvanlarınki cinsindendir. Ruhun sevinci, lezzeti, mutluluğu ve neşesi ise herbir cimri kimseye ve herbir ALLAH Teâlâ'dan yüz çevirmiş, O'nun zikrinden gafil, O'nu, isimlerini, sıfatlarını ve dinini bilmeyen, kalbi O'ndan başkasına bağlanmış kimseye nasü haramsa herbir korkak kimseye de öylece haramdır. Çünkü bu mutluluk ve sevinç kabirde bahçe ve cennet olur. Bu darlık ve kapalılık ise kabirde azap ve hapse döner. Mutluluk —azap, hapis— serbestlik bakımlarından kulun kabirdeki hali tıpkı kalbin göğüsteki hali gibidir. Bunun gelip geçici bir halle gönlünün genişlemesine, şunun da yine gelip geçici bir durumla gönlünün daralmasına itibar edilmez. Zira gelip geçici durumlar, sebeplerinin ortadan kalkmasıyla yok olurlar. Asıl itimad edilecek husus, kalbte yerleşip genişlemesine veya daralmasına sebep olan sıfattır. İşte bu sıfat ölçüdür. Kendisinden yardım istenilen yalnız ALLAH'dır.
8- Gönül genişliğinin sebeplerinden hatta en büyük sebeplerinden biri de kalb darlığına ve azabına sebep olan, kalbin şifa bulmasını engelleyen kötü sıfatlardan kalb vadisini temizlemek: İnsan, gönlünü genişleten sebeplere başvurup da bu kötü vasıflan kalbinden çıkarmazsa gönlünün genişlemesinden hiçbir fayda görmez. Neticede kalbinde, her ikisi de revaçta iki madde bulunur ve o kimse bunlardan, kendisine ağırlığını koyan maddeye göre hareket eder.
9- Boş yere bakma, konuşma, dinleme, insanlarla bir arada bulunma, yeme ve uyumayı terketme: Çünkü bu fuzulî şeyler kalbi saran, hapseden, daraltan ve azaba uğratan birtakım elemler, gamlar, tasalar haline dönüşür. Hatta dünya ve âhiret azabının çoğunluğu bunlardandır. Sübhanallah! Bu afetlerin her birinden bir ok isabet etmiş kimsenin gönlü ne dar, yaşayışı ne zor, hali ne kötü ve kalbi ne de şiddetli kuşatılmış! Sübhanallah! Şu güzel huyların her birinden bir ok isabet etmiş, bütün düşüncesi onlara dair olan ve onların çevresinde dönüp dolaşan kimsenin hayatı ne mutlu! İşte birinin, "İyiler, şüphesiz nimet içindedirler." âyetinden[58] bol nasibi ve diğerinin de "Kötüler şüphesiz cehennemdedirler." âyetinden[59]bol nasibi vardır. Bu ikisi arasında sayılarını ancak ALLAH Teâlâ'nın bilebilceği kadar çok, birbirinden farklı mertebeler vardır.
Sözün özü: ALLAH Rasûlü (s.a.) gönül açıklığına, kaîb genişliğine, gözün aydın olmasına ve rahat hayat bulmasına sebeb olan her bir sıfata en mükemmel bir şekilde sahip insandı. O, kendisine mahsus olan maddi açılma yanında bu şekil açılma, hayat bulma ve göz aydınlığı konularında da en mükemmel insandı. O'na en mükemmel şekilde uyan kimse, kalb açıklığı ve lezzetine, göz aydınlığına en mükemmel şekilde sahip insandır. O'na uyma derecesine göre kul, ulaşabildiği gönül genişilğine, göz aydınlığına ve ruh lezzetine ulaşır. Hz. Peygamber (s.a.) gönül genişliği, isim yüceliği ve günahsızlığı konularında mükemmelliğin zirvesindeydi. O'na uyanların bundan nasipleri, O'na uyma derecelerine göredir. Kendisinden yardım istenen yalnız ALLAH'tır.
Aynı şekilde O'na uyanları ALLAH'ın koruyup kollaması, kötülüklerden uzak tutması, üstün kılması ve onlara yardım etmesi de onların uyma derecelerine göredir. Az uyan var, çok uyan var. Kim bir hayır bulursa ALLAH'a hamdetsin. Kim de bundan başka bir şey bulursa ancak kendisini kınasın[60]
[54] Zümer, 39/22.
[55] En'am, 6/125.
[56] Bu hadisi Tirmizî rivayet etmemiştir. Hadisi Taberî, (8/27) İbn Mes'ûd'dan rivayet etmiştir. Süyutî, ed-Dürrü'I-Mensûr'da (3/44) ilâve olarak hadisi îbn Ebî Şeybe, îbn Ebi'd-Dünya, Ebu'ş- Şeyh, İbn Merdûyeh, Hâkim ve Beyhakî'nin (Şu'abu'l-lman'da) çeşitli senetlerle rivayet ettiklerini kaydeder. Hafız İbn Kesîr, (2/174, 175) hadisi Abdürrezzak, İbn Ebî Hatim ve İbn Cerir'i kaynak göstererek kaydettikten sonra "İşte bu hadisin gerek mürsel, gerek muttasıl senedleri bunlardır. Bu senedler birbirini güçlendirir." diyor.
[57] Buharî, 24/28; Müslim, 1021
[58] İnfitar, 82/13.
[59] İnfitar, 82/14.
[60] Bu kısım Sahih-i Müslim'de (2577) Ebu Zer'den rivayet edilen bir kudsî hadisteti iktibastır.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Za’du’l-Mead, İklim Yayınları: 2/35-38.
