İzmit Saat Kulesi

İzmit Saat Kulesi ya da diğer adıyla Kocaeli Saat Kulesi, Türkiye'nin Kocaeli ilinin merkezi olan İzmit şehrinde bulunan bir saat kulesidir. Hem İzmit'in hem de Kocaeli'nin sembolleri arasındadır.

34. Osmanlı Padişahı II. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yıl dönümünü anma amacıyla, İzmit Mutasarrıflığının girişimi sonrasında İzmit Belediyesi tarafından yapımına başlandı. Mimar Vedat (Tek) tarafından oluşturulan projenin uygulaması, Mihran Azaryan tarafından yapıldı. 1 Eylül 1900'de temeli atılan kulenin, ertesi yılın aynı gününde bitirilmesi hedeflense de inşası gecikti ve tam anlamıyla tamamlanmamasına rağmen açılışı Eylül 1902'de gerçekleştirildi.

Birinci Ulusal Mimarlık Akımı'na uygun bir şekilde neoklasik Osmanlı mimarisi tarzındaki bir yapı olan İzmit Saat Kulesi'nde neoklasik ve İslami ayrıntılar da kullanılmıştır. Kule, tek katlı kaide kısmı ile üç katlı gövde kısmı olmak üzere iki kare prizma şeklindeki kısımdan oluşur. Kaide kısmının üç cephesinde birer mermer sebil yer alır. İkinci katında bir seyir balkonu bulunan yapının gövdesinde pencereler vardır. Her katında farklı biçimlerde süslemeler yer alan kulenin dördüncü katının dört cephesinde de birer saat bulunur. Yapının çatısı ise piramitsel bir koni şeklindedir.

Tarihi​

34. Osmanlı Padişahı II. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yıl dönümünü kutlama amacıyla İzmit Mutasarrıfı Musa Kâzım Bey'in girişimiyle, İzmit Belediyesi tarafından, Sultan Abdülaziz Kasrı'nın (günümüzde Av Köşkü Saray Müzesi) yanındaki parkta bir saat kulesi inşa edilme kararı alındı. Yapının projesi Mimar Vedat Bey tarafından hazırlansa da, uygulama aşaması Mihran Azaryan tarafından, birtakım değişikliklerle gerçekleştirildi. Saat kulesinin temeli 1 Eylül 1900'de atıldı. Kulede kullanılmak üzere Avrupa'dan getirilen saat, Belediyenin, vergilerini ödeyememesinden ötürü Padişahtan vergi muafiyeti izni alınana kadar gümrükte bekletilmiş ve 3 Nisan 1902 tarihli bir belgeyle bu izin çıkmıştı.

Tamamlanmasının planlandığı tarih olan 1 Eylül 1901'e yetiştirilemeyen saat kulesi, tam anlamıyla hazır olmamasına karşın Eylül 1902'de açıldı. Açıldığı dönemde saat kulesinin balkon korkulukları takılmamış, çevre düzenlemesi yapılmamıştı.

1929 yılında kuledeki saatler, Mustafa Şem'i Pek tarafından imal edilen saatlerle değiştirildi. 1970'te SEKA Genel Müdürlüğünün girişimiyle kulede yapılan restorasyon çalışması Şubat 1971'de tamamlandı. 1999'daki depremde, saçakların altındaki payandalar kırıldı. 2006 yılında Kocaeli Büyükşehir Belediyesinin açtığı ihale sonrasında Aralık 2006'da başlayan saat kulesindeki restorasyon çalışmaları, Mart 2007'de tamamlandı. Bu çalışmalar kapsamında kule, geceleri aydınlatılmaya başlandı. İzmit Belediyesi tarafından Ekim 2010'da, saat kulesi ile çevresinde yapılacak düzenleme için bir ihale başlatıldı.

Kasım 2007'de sit alanı ilan edilen bu alan, yapılan düzenlemeler sonrasında Haziran 2011'de gerçekleştirilen bir törenle Kültür Tepesi adıyla açılarak günümüzdeki görünümüne ulaştı. Aralık 2013'te arızalanmasının ardından Aralık 2014'te Millî Saraylar İdaresi Başkanlığının saatçisine onarım için gönderilen kulenin saati, onarımının ardından Nisan 2015'te yerine konuldu.

Konumu ve mimarisi​

Kocaeli ilinin merkezi İzmit'in Kemalpaşa Mahallesi'nde, İzmit Garı'nın kuzeydoğusundaki tepenin üzerinde konumlanan ve ildeki tek saat kulesi olan İzmit Saat Kulesi; Av Köşkü Saray Müzesi'nin çevresindeki parkta bulunmaktadır. Neoklasik Osmanlı mimarisi tarzdaki kule, Birinci Ulusal Mimarlık Akımı'nın örnekleri arasındadır. Afife Batur ve Münevver Eminoğlu'na göre "İzmit Saat Kulesi, Vedat'ın hem Osmanlı hem de Avrupa mimari ögelerini kullanmadaki rahatlığını duyumsatan bir tasarımdır. Hem de Vedat'ın kentsel ölçekte anıtsal biçimler bulmadaki yeteneğini sergiler."

Yığma tuğla bir yapı olan kulenin zemin katı duvarları Hereke'den getirilen konglomera, gövdesi ise Akçaova'dan getirilen Kandıra taşıyla kaplanmıştır. Kenarları pahlanmış kare prizma biçimindeki saat kulesinin gövdesi, 3,65 × 3,65 m planlı kare prizma bir kaide üzerinde yükselir. Kulenin yüksekliği 16,4 m olup enlemesine üç silme ile her birinde farklı mimari uygulama ve süslemelerin kullanıldığı dört kata bölünmüştür. Kaide kısmının her bir köşesinde ikişer sütun bulunurken üç kenarında birer sebil, bir kenarında ise giriş kapısı yer alır. Eşkenar dörtgen dilimli başlıklara sahip sütunların üst bölümünde sekiz dilimli, iç içe geçmiş panolar vardır. Panoların ortalarından birer konsol biçimli, herhangi bir taşıyıcı işlevi olmayan, dekoratif amaçlı ampir üsluplu payandalarda; çeşitli kır çiçekleri, akantuslar, inci tanesi ve dilimli kanelürler tasvir edilmiştir.

Silmeyle çevrili, basık yuvarlak kemerli niş şeklinde olan mermer sebillerin her birinin elips şeklinde birer teknesi bulunur. Bu teknelerin her iki kenarında, stilize olmuş birer akantus yaprağı motifi ile kanelürlü dilimler yer alır. Her bir tekne birer ayağa oturtulmuştur ve bu ayaklar; akantus, inci dizileri ve kanelürlerle süslenmiştir. Sebillerin aynalıklarında, üç dilimli bir şekil içerisinde hilal ve yıldız; hilal ve yıldızın altında ise kurdeleyle sarılmış, karşılıklı bir sıra ikili yapraklar ile menekşeden oluşan, üst kısmı tek bir yaprakla son bulan çelenk biçimli bir kıvrık dal tasviri vardır. Aynalıkların iki yanında bulunan ve diklemesine aşağıya doğru inen dilimlerin üst kısımlarında birer stilize kır çiçeği motifi, üst kısımlarında ise kilit taşı benzeri çıkıntılarda çeşitli bitkiler ile dilimli motifler işlenmiştir. Sebillerin alınlıklarında ve kule kapısının üzerinde kitabeler yer alır. Okunabilmesi mümkün olan tek kitabe olan batı cephesindeki kitabede "1318 Belediye etti inşa bu kule ile çeşme-i Seyyit Kamari'ye" yazmaktadır. Bu kitabelerin her iki yanında birer adet bulunan panolarda, kır çiçekleri ve yapraklardan oluşan birer çelenk kompozisyonu işlenmiştir. Giriş kapısının yanındaki Türkçe kitabede ise kulenin, SEKA tarafından 1970'te onarıldığı yazılıdır

İkinci katta, büyük prizma olan kaideden küçük prizma olan gövdeye geçiş kısmında, altındaki sütunlara oturacak biçimde çıkma yapılarak dışa doğru genişletilmiş bir balkon bulunur. Demir korkulukları bulunan balkonun dört cepheden çevrelediği katın dört köşesinde de, dekoratif amaçlı kanelürlü sütunlar yer alır. Bu katın her cephesinde birer adet bulunan İslami tarzdaki pencerelerin kaş kemerleri, her iki yanlarından, sütun başlığı gibi alınmış kare profilli pilasterlere oturtulmaktadırlar. Katta kullanılan tüm sütunların neoklasik başlıklarında volütler, kanelürlü desenler ve bitki motifleri yer alır. Katın köşesinde yer alan sütunların üçüncü kata ulaşan başlıklarına kaideli, şişkin gövdeli ve dairesel başlıklı, üzeri bitki motifleriyle süslenmiş birer nesne yerleştirilmiştir.

Kulenin üçüncü katının da her cephesinde İslami tarzda birer adet, silmeli ve kaş kemerli pencerelere yer verilmiştir. Bu kattaki kaş kemerler her iki yanlarından, hem üstünde hem de altında birer adet, kısmen sütun başlığına benzer, çıkıntı yapan ve iç kısımlarına stilize olmuş akantus yapraklarının işlendiği sövelere oturur. Pencerelerin alt kısımlarındaki ortalanmış dairesel mermer kartuşlar içerisinde II. Abdülhamid'in tuğraları bulunur. Bu kartuşların her iki yanında bitişik bir biçimde, "C" şeklinde kıvrımlı birer akantus yaprağı vardır. Üst ve alt kenarlarının ucunda birer rozet motifinin bulunduğu bu akantusların iç kısımlarında, bordür şeklinde devam eden testere dişi motifi bulunur. Akantus motiflerinin altlarına birer inci tanesi işlenmiştir. Pencere balkonları ile katın cephesini, kuş saraylarına benzer, yüzeyinde kare şeklindeki boşlukların olduğu bir düzenleme çevreler. Üçüncü katın pahlanmış köşelerinde, bir dairesel bir eliptik şeklinde olmak üzere, dördüncü katı belirleyen silmelere kadar uzanan bir pano dizisi yer alır.

Saat odasının yer aldığı dördüncü katın dört cephesine de 80 cm çapındaki yuvarlak birer saat kadranı yerleştirilmiştir. Saatin çanı, her saat başında saat sayısı kadar, her yarım saatte bir ise bir kere çalar. Saatlerin üzerinde, kuleyi meander motifli bir friz çevreler. Her bir saatin etrafında, köşelerinin içerisinde stilize olmuş birer kır çiçeği ile akantus yapraklarının yer aldığı üçer pencere kuşağı bulunur. Kurşun kaplı çatı kısmı, piramitsel ve saçaklı bir koni ile örtülmüştür ve her cephedeki saçağın altında, biri büyük sekizi küçük olmak üzere payanda şeklindeki, süsleme amaçlı taşıyıcı görünümlü çıkıntılar işlenmiştir. Bu çıkıntıların üzerleri ve çevreleri çiçek ve bitki motifleri ile kanelürlerle kuşatılmıştır. Batur, bu çatıyı "gotik anımsatma" olarak tanımlamıştır.

Sembolik değeri ve kültürel etkileri​

İzmit Saat Kulesi, hem İzmit'in hem de Kocaeli'nin sembollerinden birisi konumundadır. Kocaeli Büyükşehir Belediyesinin logosunda, saat kulesinin bir tasvirine yer verilmiştir. Beyoğlu, İstanbul'da bulunan ve Mayıs 2003'te açılan Miniatürk adlı çeşitli maketlerin sergilendiği parktaki maketler arasında İzmit Saat Kulesi'nin bir maketi de yer alır. İzmit Belediyesinin girişimi sonucunda PTT tarafından 2017'de basılan ve şehirdeki bazı mekânların fotoğraflarının yer aldığı pul serisindeki pulların birinde, İzmit Saat Kulesi'nin fotoğrafına yer verilmiştir.

Kule, zaman zaman çeşitli farkındalık girişimleri ya da anma günlerinde farklı renklerle aydınlatılmaktadır. Dünya Çocuk Günü dolayısıyla 19-20 Kasım 2019 gecesi mavi, Dünya Kalp Günü dolayısıyla 29-30 Eylül 2019 gecesi kırmızı, Kadına Yönelik Şiddete Karşı Uluslararası Mücadele Günü dolayısıyla 24-25 Kasım 2019 gecesi turuncu, Dağlık Karabağ Savaşı'nda Azerbaycan'a verilen desteği gösterme amacıyla 5-6 Ekim 2020 gecesi Azerbaycan bayrağının renkleri olan yeşil, kırmızı ve mavi renklerle aydınlatılmıştı.