ceylannur
Yeni Üyemiz
– A –
Acem: Karagöz ve Ortaoyunu’nda görülen Azerbaycan’dan ya da İran’dan
gelen bir tiptir. Eliaçık, gönlü yüce, ancak atıp tutan bir kişidir. Çoğu kez halı
tüccarı, tömbekici, antikacı ya da ara sıra tefecidir. Eğlence düşkünü olduğu kadar
kendine dalkavukluk edenden hoşlanır. Şiire düşkündür.
Adaptasyon: Tiyatro için hazırlanmış bir yabancı oyunu, yöresel koşullar
gözönüne alınarak uygun biçimde kendi diline çevirmek, çıkartmalar ve eklemeler
yapmak.
Ağız: Dialekt. Yöresel konuşmaları vermek için kullanılan biçimdir. Çeşitli
yörelerin kendine özgü konuşma biçimleri bu sayede perdeye taşınır. Kastamonulu,
Kayserili, Laz, Kürt, Rumelili, Egeli, Acem, Arnavut, Ermeni, Yahudi, Rum,
Akarap: Karagöz oyunu tiplerinden biridir. Teni beyaz olan Arap demektir.
Mısır, Suriye, Irak gibi ülkelerin vatandaşları için kullanılır. Fellah diye de bilinir.
Oyunlarda kahve döğücülüğü, kestane fıstık, baklava satıcılığı, devecilik gibi uğraşları
vardır.
Altı karış: Karagöz oyununda Beberuhilere verilen isimlerden biridir. Uzun bir
soytarı külahı ve kimi kez de külahın ucunda feneri vardır. Beberuhi, Pişbop.
Anahtar vermek: Komiğe nükte yapması için laf açmak. Açmaz vermek.
Aptal: Türk kukla oyununda dalkavuk tipi.
Araba kuklası: Bir arabanın içinde, alttan oynatılan Türk kuklası.
Arabis: Kantoda doğu giysileriyle yapılan dans.
Aragoz: Mısır’da eskiden oynatılan kukla ve gölge oyunu türü. Aragoz Türk
Karagöz’ünden izler taşır. Bizim etkimizde gelişen Karagöz’ün Mısır’a tekrar gitmesi
sonucu ortaya çıkmıştır.
Yavuz Sultan Selim, Mısır seferi esnasında Tomanbay’ın asılışını canlandıran
bir gölge oyuncusunu çok beğenir ve beraberinde onu İstanbul’a getirir. 1517 yılında
meydana gelen bu olay sonucu gölge oyunu önce sarayda yaygınlaşır. Oradan zengin
konaklarına ve nihayet halka ulaşarak gerçek popülaritesini kazanır.
Ara muhavere: Muhavere karşılıklı konuşma anlamına gelir. Hacıvatla
Karagöz arasındaki muhavereyi uzatmak için ilâve edilen söyleşmedir. Oyun süresi
uzatılmak istendiğinde kullanılır.
Arap: Karagöz oyunu tipidir. Afrika’dan köle olarak getirilmiş Zenci
insanlardır. Önceleri sarayda çalışmış, sonraları özgürlüklerini elde ederek toplum
içine karışmışlardır. Genelde dilenci olduğu görülür.
Arap halayık: Karagöz oyunu tiplerinden biridir. Bunlar Zenci, Arap
bacılardır.
Arlekino: Aydınlanma Çağı’nda Commedia dell’Arte’nin uşak tipi. Hırsız ve
dilencidir. İyi yürekli ama yalancıdır. Tahta bir hançer taşır. Renk renk yamaları olan
giysisi vardır. Bu yamalar, daha sonraları, baklava biçimini almıştır.
Arzbar: Ortaoyununda muhavereye karşılık gelen konuşma.
Arnavut: Karagöz ve Ortaoyunu tipidir. Dürüst, mert ama bilgisiz ve kabadır.
Çabuk kızar, ataktır, onun için adam öldürmek çok kolaydır. Kabadayılığı vardır, ama
sıkıya gelince kaçar. İyi davranılınca uyumludur. İmparatorluk coğrafyasında kavgacı
ve silahşörlükleri ile tanınır. Kendine has bir şivesi, Arnavut ağzı vardır. Lâf anlatması
zordur, okuma yazmayı, sayı saymayı bilmez. Oyunlarda ciğercilik, bahçıvanlık,
bostancılık, bozacılık, koruculuk vb. işlerle uğraşır. Gözüktüğü oyunlar
da korucu olur.
Arosek: İran’da ilkel bir kukla türü.
Âşık: Çaldıkları saz eşliğinde şiirler, türküler söyleyen, destanlar anlatan
gezici halk ozanlarıdır. Karagöz’ün “Âşıklık” oyununda saz çalarak şiir okur.
Ateşbâz: Osmanlılarda, şenlikler için donanma fişeklerini hazırlayan, ya da
ateşle hüner gösteren oyuncu.
Ayak kuklası: On yedinci yüzyılda oynatılan bir kukla türü.
Aydınlı: Karagöz oyununda kabadayı ya da efe tipi. Kabadayılar grubuna
girer. Tek başına mahallenin düzenini sağlar. Perdedeki tiplere göre boyu uzun olan
Aydınlı, “Efe” olarak da anılır ve perdeye gelir. Bazı oyunlarda Tuzsuz Deli Bekir’in
yerini alır.
Ayna: Karagöz tasvirlerinin gösterildiği, mermerşahiden dikilmiş, ekran görevi
gören gergin beyaz bez. Arkasında şem’a yakıldığında tasvirleri gösterir. Eskiden 2 x
2.5 metre iken, sonradan 1.10 x 1.80 metre olarak küçülmüştür. Hayalîlerin “perde”
yerine kullandıkları isimdir. Ayna, Hayalîyi seyirciden ayıran, gözlerden saklayan bir
engeldir. Perde gazellerinde aynanın basit bir bez olmadığı özellikle işlenir.
“Perdeyi kaldır gözden
Hisse al sen bu sözden.
Perdeyi sanma bezden
Kemalattır perdemiz”
Aynalı: Karagöz, Külhanbey ve Matiz tipleri tarafından kullanılan bir
kelimedir. İyi ve güzel karşılığı kullanılır.
Aynasız: Aynalı tabirinin karşılığıdır. Kötü manasında kullanılır.
Aynaz: Anadolu’da köy oyunlarını yönetene verilen adlardan biri.
Ayvaz: Karagöz oyununda Ermeni tipi.
Ayvaz Serkis: Karagöz oyunundaki Ermeni tipi sonradan bir Ermeni adı olan
Karabet diye adlandırılmıştır.Vek ilharç-Kâhya olarak zengin konaklarında çalışır. Vanlı
bir Ermeni olan Serkis konağın alışverişini yapar. Sadakâti ve dürüstlüğüyle bilinir
Acem: Karagöz ve Ortaoyunu’nda görülen Azerbaycan’dan ya da İran’dan
gelen bir tiptir. Eliaçık, gönlü yüce, ancak atıp tutan bir kişidir. Çoğu kez halı
tüccarı, tömbekici, antikacı ya da ara sıra tefecidir. Eğlence düşkünü olduğu kadar
kendine dalkavukluk edenden hoşlanır. Şiire düşkündür.
Adaptasyon: Tiyatro için hazırlanmış bir yabancı oyunu, yöresel koşullar
gözönüne alınarak uygun biçimde kendi diline çevirmek, çıkartmalar ve eklemeler
yapmak.
Ağız: Dialekt. Yöresel konuşmaları vermek için kullanılan biçimdir. Çeşitli
yörelerin kendine özgü konuşma biçimleri bu sayede perdeye taşınır. Kastamonulu,
Kayserili, Laz, Kürt, Rumelili, Egeli, Acem, Arnavut, Ermeni, Yahudi, Rum,
Akarap: Karagöz oyunu tiplerinden biridir. Teni beyaz olan Arap demektir.
Mısır, Suriye, Irak gibi ülkelerin vatandaşları için kullanılır. Fellah diye de bilinir.
Oyunlarda kahve döğücülüğü, kestane fıstık, baklava satıcılığı, devecilik gibi uğraşları
vardır.
Altı karış: Karagöz oyununda Beberuhilere verilen isimlerden biridir. Uzun bir
soytarı külahı ve kimi kez de külahın ucunda feneri vardır. Beberuhi, Pişbop.
Anahtar vermek: Komiğe nükte yapması için laf açmak. Açmaz vermek.
Aptal: Türk kukla oyununda dalkavuk tipi.
Araba kuklası: Bir arabanın içinde, alttan oynatılan Türk kuklası.
Arabis: Kantoda doğu giysileriyle yapılan dans.
Aragoz: Mısır’da eskiden oynatılan kukla ve gölge oyunu türü. Aragoz Türk
Karagöz’ünden izler taşır. Bizim etkimizde gelişen Karagöz’ün Mısır’a tekrar gitmesi
sonucu ortaya çıkmıştır.
Yavuz Sultan Selim, Mısır seferi esnasında Tomanbay’ın asılışını canlandıran
bir gölge oyuncusunu çok beğenir ve beraberinde onu İstanbul’a getirir. 1517 yılında
meydana gelen bu olay sonucu gölge oyunu önce sarayda yaygınlaşır. Oradan zengin
konaklarına ve nihayet halka ulaşarak gerçek popülaritesini kazanır.
Ara muhavere: Muhavere karşılıklı konuşma anlamına gelir. Hacıvatla
Karagöz arasındaki muhavereyi uzatmak için ilâve edilen söyleşmedir. Oyun süresi
uzatılmak istendiğinde kullanılır.
Arap: Karagöz oyunu tipidir. Afrika’dan köle olarak getirilmiş Zenci
insanlardır. Önceleri sarayda çalışmış, sonraları özgürlüklerini elde ederek toplum
içine karışmışlardır. Genelde dilenci olduğu görülür.
Arap halayık: Karagöz oyunu tiplerinden biridir. Bunlar Zenci, Arap
bacılardır.
Arlekino: Aydınlanma Çağı’nda Commedia dell’Arte’nin uşak tipi. Hırsız ve
dilencidir. İyi yürekli ama yalancıdır. Tahta bir hançer taşır. Renk renk yamaları olan
giysisi vardır. Bu yamalar, daha sonraları, baklava biçimini almıştır.
Arzbar: Ortaoyununda muhavereye karşılık gelen konuşma.
Arnavut: Karagöz ve Ortaoyunu tipidir. Dürüst, mert ama bilgisiz ve kabadır.
Çabuk kızar, ataktır, onun için adam öldürmek çok kolaydır. Kabadayılığı vardır, ama
sıkıya gelince kaçar. İyi davranılınca uyumludur. İmparatorluk coğrafyasında kavgacı
ve silahşörlükleri ile tanınır. Kendine has bir şivesi, Arnavut ağzı vardır. Lâf anlatması
zordur, okuma yazmayı, sayı saymayı bilmez. Oyunlarda ciğercilik, bahçıvanlık,
bostancılık, bozacılık, koruculuk vb. işlerle uğraşır. Gözüktüğü oyunlar
da korucu olur.
Arosek: İran’da ilkel bir kukla türü.
Âşık: Çaldıkları saz eşliğinde şiirler, türküler söyleyen, destanlar anlatan
gezici halk ozanlarıdır. Karagöz’ün “Âşıklık” oyununda saz çalarak şiir okur.
Ateşbâz: Osmanlılarda, şenlikler için donanma fişeklerini hazırlayan, ya da
ateşle hüner gösteren oyuncu.
Ayak kuklası: On yedinci yüzyılda oynatılan bir kukla türü.
Aydınlı: Karagöz oyununda kabadayı ya da efe tipi. Kabadayılar grubuna
girer. Tek başına mahallenin düzenini sağlar. Perdedeki tiplere göre boyu uzun olan
Aydınlı, “Efe” olarak da anılır ve perdeye gelir. Bazı oyunlarda Tuzsuz Deli Bekir’in
yerini alır.
Ayna: Karagöz tasvirlerinin gösterildiği, mermerşahiden dikilmiş, ekran görevi
gören gergin beyaz bez. Arkasında şem’a yakıldığında tasvirleri gösterir. Eskiden 2 x
2.5 metre iken, sonradan 1.10 x 1.80 metre olarak küçülmüştür. Hayalîlerin “perde”
yerine kullandıkları isimdir. Ayna, Hayalîyi seyirciden ayıran, gözlerden saklayan bir
engeldir. Perde gazellerinde aynanın basit bir bez olmadığı özellikle işlenir.
“Perdeyi kaldır gözden
Hisse al sen bu sözden.
Perdeyi sanma bezden
Kemalattır perdemiz”
Aynalı: Karagöz, Külhanbey ve Matiz tipleri tarafından kullanılan bir
kelimedir. İyi ve güzel karşılığı kullanılır.
Aynasız: Aynalı tabirinin karşılığıdır. Kötü manasında kullanılır.
Aynaz: Anadolu’da köy oyunlarını yönetene verilen adlardan biri.
Ayvaz: Karagöz oyununda Ermeni tipi.
Ayvaz Serkis: Karagöz oyunundaki Ermeni tipi sonradan bir Ermeni adı olan
Karabet diye adlandırılmıştır.Vek ilharç-Kâhya olarak zengin konaklarında çalışır. Vanlı
bir Ermeni olan Serkis konağın alışverişini yapar. Sadakâti ve dürüstlüğüyle bilinir
