faruk islam
Özel Üye
SABÂ (SEBE') HALKI
Sabâ (Sebe') Halkının Yaşadığı Bölge
Sabâ'lılar Güney Arabistan'da ticaretle uğraşan bir millettiler. Sabâ ülkesinin merkezi, bugün Güney Yemen'in başkenti olan San'a'nın 55 mil kuzey-doğusunda bulunan Mârib idi. Sabâ memleketinin gelişme ve refah devri, Ma'yîn saltanatının çöküşünden sonra takriben M.Ö. 1100'de başladı ve Sabahlar tam bin yıl bütün Arap yarımadasında egemenlik kurdular. M.Ö. 115'de Güney Arabistan'ın Himyer adlı başka bir kavmi onların yerine geçti. Bu kavim Arabistan'da Yemen, Hadramut ve Afrika'da Habeşistan'a kadar hakimiyetini kurdu.
13.7.2. Tanınmış ve Çalışkan Bir Millet
Sabâ halkı çalışkan olup çevredeki bütün memleketlerde tanınıyordu. Doğu Afrika, Hindistan, Uzak Doğu ve bizzat Arabistan'dan Mısır'a, Suriye'ye, Yunanistan'a ve Roma'ya kadar uzanan ticari bağlantılarda Sabâ'lıların rolü büyüktü. Hatta bu uzun ve büyük ticaret yolunun Sabâ'lıların elinde bulunduğunu söyleyebiliriz. Bu sebepten dolayıdır ki, bu ulus, serveti, malı ve mülkü bakımından ün kazanmıştı. O kadar ki, Yunan tarihçileri Sabahların, dünyanın en zengin milleti olduğunu söylüyorlardı. Ticaretin yanı sıra ziraat ve çiftçilik de Sabâ topluluğunun refahında büyük rol oynuyordu. Sabâ ülkesinde birçok yerde barajlar kurulmuş ve geniş bir sulama sistemi meydana getirilmişti. Bereket, tabii güzellik ve yeşil sahalar yüzünden bir cennete çevrilmişti. Yunan tarihçileri bu memleketin tabii güzelliği, manzaraları ve refahının kasidesini yazmışlardır. Kur'ân-ı Kerîm'in Sebe' sûresinin ikinci rükûsunda da Sebe'nin mamur ve müreffeh bir belde olduğu dile getirilmiştir.
"Doğrusu Sebe' kavminin meskenlerinde (Cenab-ı Hakkın kudretine delâlet eden) bir ibret vardır. Her ev sağdan soldan iki bahçe ile çevrili idi. Onlara (Peygamberleri): Rabbinizin rızkından yeyin. Ve 'Ona şükredin. (Memleketiniz) çok güzel bir beldededir. Rabbiniz de Gafûr'dur.'" demişti." (Sebe; 15)
Tarihe bakılırsa, Sabâ veya Sebe', Güney Arabistan'ın gelmiş geçmiş en büyük kavminin adıdır. Bu kavim bazı büyük aşiretlerden müteşekkildi. İmam Ahmed, İbn-i Cerîr, İbn Ebî Hâtim İbn-i Abd-il Berr ve Tirmizî'nin, Hz. Peygamber (a.s.)'e dayanarak naklettiklerine göre, Sabâ (Sebe') mümtaz bir Arap şahsiyetiydi. Bu şahsın soyundan Arabistan'ın şu kabile¬leri meydana geldi: Kinde, Himyer, Ezd Eş'ariyyin, Mezhic, Emmâr (ki bunun iki kolu vardı: Has’um ve Becîle), Âmile, Cüzam, Lahm ve Gassân.
Çok eski çağlardan beri Arap dünyasında bu ulusun adı herkesin dilinde idi. M.Ö. 2400 yıllarına ait olan Ur şehrinin kalıntılarından çıkarılan kitabelerde bu kavmin adı "Sabum" olarak geçmektedir. Daha sonraki devirlere ait olan ve Babil ile Asur yazıtlarında ve İncil'de de bu kavimden sık sık bahsedilmiştir. Saba'lıların yaşadığı bölge, bugün Kuzey ve Güney Yemen olarak bilinen Arabistan'ın güneybatı kesimiydi. M.Ö. 1100'de şöhreti her tarafa yayılmaya başlayan bu millet, Hz. Davud (a.s.) ve Hz. Süleyman (a.s.) dö¬neminde en zengin ulus olarak şan ve şöhretinin doruğuna ulaşmıştı.
Sabâ (Sebe') Kavminin Dini Tarihi
Sabâ kavmi ilk önce güneşe tapardı. Daha sonra, Sabâ Melikesi, Hz. Süleyman'a (M.Ö. 965-926) iman edince Sabahların çoğu müslüman oldu. Fakat daha sonra nedense bunlar tekrar cehalete ve dalâlete sürüklendi ve her tarafa şirk ve putperestlik yayıldı. Sabâ'lıların bu dönemin ön¬de gelen putları, El-Maka (Ay tanrısı), Astar (Venüs), Güneş tanrıçası, Hobus, Hürmetem, Harimat vs. idiler. El-Maka, Sabâ kavminin en büyük tanrısıydı. Sabâ'lı hükümdarlar, işte bu tanrının naibi sıfatıyla, halkın kendilerine itaat etmelerini isterlerdi. Yemen'den çıkarılan kitabelerden, bütün ülkede çeşitli tanrılar, özellikle El-Maka'nın putları ve tapınakları bulunduğu ve önemli günlerde halkın bunlara taptığı ve dini tören düzenlediği anlaşılıyor.
Günümüzde birçok arkeolog ve tarihçi Yemen'de üç binden fazla kitabe bulmuşlardır. Bu kitabeler Sabâ kavmi ve yaşadığı dönemle ilgili kıymetli bilgileri ihtiva etmektedirler. Ayrıca, Arap geleneklerinden, Yunanca ve Latince tarih kitaplarından Sabâ halkı ve ülkesi hakkında geniş bilgiler elde etmek mümkündür. Bu kaynaklardan Sabâ halkının tarihi şöyle özetlenebilir.
M.Ö. 650'den Önceki Dönem
Bu dönemde Saba veya Sebe' hükümdarlarının unvânı, "Saba Mukarribi"ydi. Öyle sanılıyor ki, bu kelime Arapça "Mukarrib" ile eş anlamda idi. Yani kral ve hükümdarlar kendilerini, Tanrı'nın yakını olarak gösterirlerdi. Bu hükümdarlar kendilerini Tanrı ve kullar arasında bir vasıta sayı¬yorlardı veya başka bir deyimle Kâhin Hükümdar idiler. Bu dönemde Saba memleketinin merkezi Servâh idi, ki bunun kalıntıları bugün Mârib'in batısında bir günlük mesafededir ve Harîbe olarak bilinmektedir. Aynı dö¬nemde Mârib liman şehrinin temeli atıldı ve çeşitli hükümdarlar bu liman ve şehri genişlettiler.
M.Ö. 650 ilâ M.Ö. 115 Arasındaki Dönem
Bu dönemde. Sabâ hükümdarı, "Mukarrib" lakabını terk edip, Melik (padişah veya kral) unvanını kabul ettiler. Demek ki, bu dönemde din aşı¬rı etkisini kaybetmiş ve hükümdarlar daha çok lâik bir siyaset izlemişlerdir. Aynı dönemde hükümdarlar Servâh yerine Mârib'i saltanat merkezi olarak seçtiler ve burayı görülmemiş şekilde büyütüp geliştirdiler. Bu yer, denizden 1300 metre yükseklikte San'a'nın 55 mil kuzeyindedir ve bugün dahi bu şehrin kalıntıları, burasının uygar ve gelişmiş bir ulusun merkezi olduğunu göstermektedir.
M.Ö. 115 ilâ M.S. 300 Arasındaki Dönem
Himyeriler bu dönemde Sabâ memleketine hâkim olmuşlardır. Aslında Himyer, Saba kavminin bir kabilesiydi ve insan gücü bakımından diğer bütün kabilelerden üstündü. Bu devirde, Mârib kenti tahrip ve yağ¬ma edilerek Redyân, Himyer saltanatının merkezi haline getirildi, ki son¬radan Zafâr adıyla meşhur oldu. Bu şehrin kalıntıları bugün Güney Yemen'in Yeryim kenti yakınlarında bir tepede bulunmaktadır. Buraya yakın bir yerde Himyer adında küçük bir kabile yaşamaktadır. Bu kabileyi gören bir kişi, bunların bir zamanlar büyük bir krallık kurduğuna inanamaz. Söz konusu devirde "Yemnet" ve "Yemnât" kelimeleri ilk defa kullanılmaya ve yavaş yavaş bütün Arabistan'da duyulmaya başlandı. Bu kelime¬nin daha sonra " Yemen"e dönüştüğü kuvvetli bir ihtimaldir. Bu, Sabahla¬rın çöküş ve sükût devresidir.
M.S. 300'den İslâmiyet'in Doğuşuna Kadar Olan Dönem
Bu, Saba halkının dağılıp yok olması dönemidir. Bu dönemde Yemen'in her tarafında kavga, çatışma ve huzursuzluklar vardı. Yabancı milletler bu bölgeye sızmaya ve müdahale etmeye başladılar. Ticaret zedelendi. Ziraat ve çiftçilik para etmez oldu. Ve nihayet. Sabahların bağım¬sızlığı ve egemenliği ortadan kalktı. Önce Habeşliler; Reydânî, Himyeri ve Hamedanîlerin aralarındaki kavga ve çekişmeden istifade ederek M.S. 340'tan 378'e kadar Yemen'e hakim oldular. Bundan sonra Sabâ'lılar tekrar özgürlük ve bağımsızlıklarına kavuştularsa da Mârib'in meşhur barajında gedikler açılmaya başladı, ve nihayet 450-451 yıllarında baraj tamamıyla yıkıldı ve bunun neticesinde öyle korkunç bir sel felâketi geldi ki, Kur'ân-ı Kerim'e bile geçti. (Bk: Sebe' suresi). Gerçi bundan sonra Ebrehe dönemine kadar bu barajın tamiri devam etti. Fakat bir kerre dağılan nüfus toparlanamadı. Ayrıca, sulama tesisleri, şebekesi ve ziraatı öylesine ağır darbeler yedi ki bunlar tekrar raylarına konamadı.
M.S. 523'de Yemen'in Yahudi kralı Zünvâs, Necran bölgesinin Hıristiyanlarına büyük zulüm yaptı. Bu olay, Kur'ân-ı Kerîm'de Eshâb-ul Uhdûd adıyla geçmiştir. Hıristiyanlara yapılan bu mezalimin intikamını almak üzere Habeşistan'ın Hıristiyan saltanatı Yemen'e saldırdı ve bütün ülkeyi fethetti. Daha sonra Yemen'in Habeşli valisi Ebrehe M.S. 570-71'de (Hz. Peygamber'in doğuşundan ancak birkaç gün önce) Mekke'ye yürüdü ve Kâbe'yi yerle bir etmek istedi. Ancak Ebrehe kötü emeline ulaşamadı ve ordusu büyük bir bozguna uğradı. Bu vaka Kur'ân-ı Kerîm'de Eshâb-ı Fil adıyla anlatılmıştır. Nihayet, M.S. 575'de Persliler (İranlılar) Yemen'e hâkim oldular ve M.S. 628'de İranlı vali Bâzân'ın İslâmiyeti kabul etmesiyle, Sabahlar tamamıyla tarihe karışmış oldular.ALINTI
Sabâ (Sebe') Halkının Yaşadığı Bölge
Sabâ'lılar Güney Arabistan'da ticaretle uğraşan bir millettiler. Sabâ ülkesinin merkezi, bugün Güney Yemen'in başkenti olan San'a'nın 55 mil kuzey-doğusunda bulunan Mârib idi. Sabâ memleketinin gelişme ve refah devri, Ma'yîn saltanatının çöküşünden sonra takriben M.Ö. 1100'de başladı ve Sabahlar tam bin yıl bütün Arap yarımadasında egemenlik kurdular. M.Ö. 115'de Güney Arabistan'ın Himyer adlı başka bir kavmi onların yerine geçti. Bu kavim Arabistan'da Yemen, Hadramut ve Afrika'da Habeşistan'a kadar hakimiyetini kurdu.
13.7.2. Tanınmış ve Çalışkan Bir Millet
Sabâ halkı çalışkan olup çevredeki bütün memleketlerde tanınıyordu. Doğu Afrika, Hindistan, Uzak Doğu ve bizzat Arabistan'dan Mısır'a, Suriye'ye, Yunanistan'a ve Roma'ya kadar uzanan ticari bağlantılarda Sabâ'lıların rolü büyüktü. Hatta bu uzun ve büyük ticaret yolunun Sabâ'lıların elinde bulunduğunu söyleyebiliriz. Bu sebepten dolayıdır ki, bu ulus, serveti, malı ve mülkü bakımından ün kazanmıştı. O kadar ki, Yunan tarihçileri Sabahların, dünyanın en zengin milleti olduğunu söylüyorlardı. Ticaretin yanı sıra ziraat ve çiftçilik de Sabâ topluluğunun refahında büyük rol oynuyordu. Sabâ ülkesinde birçok yerde barajlar kurulmuş ve geniş bir sulama sistemi meydana getirilmişti. Bereket, tabii güzellik ve yeşil sahalar yüzünden bir cennete çevrilmişti. Yunan tarihçileri bu memleketin tabii güzelliği, manzaraları ve refahının kasidesini yazmışlardır. Kur'ân-ı Kerîm'in Sebe' sûresinin ikinci rükûsunda da Sebe'nin mamur ve müreffeh bir belde olduğu dile getirilmiştir.
"Doğrusu Sebe' kavminin meskenlerinde (Cenab-ı Hakkın kudretine delâlet eden) bir ibret vardır. Her ev sağdan soldan iki bahçe ile çevrili idi. Onlara (Peygamberleri): Rabbinizin rızkından yeyin. Ve 'Ona şükredin. (Memleketiniz) çok güzel bir beldededir. Rabbiniz de Gafûr'dur.'" demişti." (Sebe; 15)
Tarihe bakılırsa, Sabâ veya Sebe', Güney Arabistan'ın gelmiş geçmiş en büyük kavminin adıdır. Bu kavim bazı büyük aşiretlerden müteşekkildi. İmam Ahmed, İbn-i Cerîr, İbn Ebî Hâtim İbn-i Abd-il Berr ve Tirmizî'nin, Hz. Peygamber (a.s.)'e dayanarak naklettiklerine göre, Sabâ (Sebe') mümtaz bir Arap şahsiyetiydi. Bu şahsın soyundan Arabistan'ın şu kabile¬leri meydana geldi: Kinde, Himyer, Ezd Eş'ariyyin, Mezhic, Emmâr (ki bunun iki kolu vardı: Has’um ve Becîle), Âmile, Cüzam, Lahm ve Gassân.
Çok eski çağlardan beri Arap dünyasında bu ulusun adı herkesin dilinde idi. M.Ö. 2400 yıllarına ait olan Ur şehrinin kalıntılarından çıkarılan kitabelerde bu kavmin adı "Sabum" olarak geçmektedir. Daha sonraki devirlere ait olan ve Babil ile Asur yazıtlarında ve İncil'de de bu kavimden sık sık bahsedilmiştir. Saba'lıların yaşadığı bölge, bugün Kuzey ve Güney Yemen olarak bilinen Arabistan'ın güneybatı kesimiydi. M.Ö. 1100'de şöhreti her tarafa yayılmaya başlayan bu millet, Hz. Davud (a.s.) ve Hz. Süleyman (a.s.) dö¬neminde en zengin ulus olarak şan ve şöhretinin doruğuna ulaşmıştı.
Sabâ (Sebe') Kavminin Dini Tarihi
Sabâ kavmi ilk önce güneşe tapardı. Daha sonra, Sabâ Melikesi, Hz. Süleyman'a (M.Ö. 965-926) iman edince Sabahların çoğu müslüman oldu. Fakat daha sonra nedense bunlar tekrar cehalete ve dalâlete sürüklendi ve her tarafa şirk ve putperestlik yayıldı. Sabâ'lıların bu dönemin ön¬de gelen putları, El-Maka (Ay tanrısı), Astar (Venüs), Güneş tanrıçası, Hobus, Hürmetem, Harimat vs. idiler. El-Maka, Sabâ kavminin en büyük tanrısıydı. Sabâ'lı hükümdarlar, işte bu tanrının naibi sıfatıyla, halkın kendilerine itaat etmelerini isterlerdi. Yemen'den çıkarılan kitabelerden, bütün ülkede çeşitli tanrılar, özellikle El-Maka'nın putları ve tapınakları bulunduğu ve önemli günlerde halkın bunlara taptığı ve dini tören düzenlediği anlaşılıyor.
Günümüzde birçok arkeolog ve tarihçi Yemen'de üç binden fazla kitabe bulmuşlardır. Bu kitabeler Sabâ kavmi ve yaşadığı dönemle ilgili kıymetli bilgileri ihtiva etmektedirler. Ayrıca, Arap geleneklerinden, Yunanca ve Latince tarih kitaplarından Sabâ halkı ve ülkesi hakkında geniş bilgiler elde etmek mümkündür. Bu kaynaklardan Sabâ halkının tarihi şöyle özetlenebilir.
M.Ö. 650'den Önceki Dönem
Bu dönemde Saba veya Sebe' hükümdarlarının unvânı, "Saba Mukarribi"ydi. Öyle sanılıyor ki, bu kelime Arapça "Mukarrib" ile eş anlamda idi. Yani kral ve hükümdarlar kendilerini, Tanrı'nın yakını olarak gösterirlerdi. Bu hükümdarlar kendilerini Tanrı ve kullar arasında bir vasıta sayı¬yorlardı veya başka bir deyimle Kâhin Hükümdar idiler. Bu dönemde Saba memleketinin merkezi Servâh idi, ki bunun kalıntıları bugün Mârib'in batısında bir günlük mesafededir ve Harîbe olarak bilinmektedir. Aynı dö¬nemde Mârib liman şehrinin temeli atıldı ve çeşitli hükümdarlar bu liman ve şehri genişlettiler.
M.Ö. 650 ilâ M.Ö. 115 Arasındaki Dönem
Bu dönemde. Sabâ hükümdarı, "Mukarrib" lakabını terk edip, Melik (padişah veya kral) unvanını kabul ettiler. Demek ki, bu dönemde din aşı¬rı etkisini kaybetmiş ve hükümdarlar daha çok lâik bir siyaset izlemişlerdir. Aynı dönemde hükümdarlar Servâh yerine Mârib'i saltanat merkezi olarak seçtiler ve burayı görülmemiş şekilde büyütüp geliştirdiler. Bu yer, denizden 1300 metre yükseklikte San'a'nın 55 mil kuzeyindedir ve bugün dahi bu şehrin kalıntıları, burasının uygar ve gelişmiş bir ulusun merkezi olduğunu göstermektedir.
M.Ö. 115 ilâ M.S. 300 Arasındaki Dönem
Himyeriler bu dönemde Sabâ memleketine hâkim olmuşlardır. Aslında Himyer, Saba kavminin bir kabilesiydi ve insan gücü bakımından diğer bütün kabilelerden üstündü. Bu devirde, Mârib kenti tahrip ve yağ¬ma edilerek Redyân, Himyer saltanatının merkezi haline getirildi, ki son¬radan Zafâr adıyla meşhur oldu. Bu şehrin kalıntıları bugün Güney Yemen'in Yeryim kenti yakınlarında bir tepede bulunmaktadır. Buraya yakın bir yerde Himyer adında küçük bir kabile yaşamaktadır. Bu kabileyi gören bir kişi, bunların bir zamanlar büyük bir krallık kurduğuna inanamaz. Söz konusu devirde "Yemnet" ve "Yemnât" kelimeleri ilk defa kullanılmaya ve yavaş yavaş bütün Arabistan'da duyulmaya başlandı. Bu kelime¬nin daha sonra " Yemen"e dönüştüğü kuvvetli bir ihtimaldir. Bu, Sabahla¬rın çöküş ve sükût devresidir.
M.S. 300'den İslâmiyet'in Doğuşuna Kadar Olan Dönem
Bu, Saba halkının dağılıp yok olması dönemidir. Bu dönemde Yemen'in her tarafında kavga, çatışma ve huzursuzluklar vardı. Yabancı milletler bu bölgeye sızmaya ve müdahale etmeye başladılar. Ticaret zedelendi. Ziraat ve çiftçilik para etmez oldu. Ve nihayet. Sabahların bağım¬sızlığı ve egemenliği ortadan kalktı. Önce Habeşliler; Reydânî, Himyeri ve Hamedanîlerin aralarındaki kavga ve çekişmeden istifade ederek M.S. 340'tan 378'e kadar Yemen'e hakim oldular. Bundan sonra Sabâ'lılar tekrar özgürlük ve bağımsızlıklarına kavuştularsa da Mârib'in meşhur barajında gedikler açılmaya başladı, ve nihayet 450-451 yıllarında baraj tamamıyla yıkıldı ve bunun neticesinde öyle korkunç bir sel felâketi geldi ki, Kur'ân-ı Kerim'e bile geçti. (Bk: Sebe' suresi). Gerçi bundan sonra Ebrehe dönemine kadar bu barajın tamiri devam etti. Fakat bir kerre dağılan nüfus toparlanamadı. Ayrıca, sulama tesisleri, şebekesi ve ziraatı öylesine ağır darbeler yedi ki bunlar tekrar raylarına konamadı.
M.S. 523'de Yemen'in Yahudi kralı Zünvâs, Necran bölgesinin Hıristiyanlarına büyük zulüm yaptı. Bu olay, Kur'ân-ı Kerîm'de Eshâb-ul Uhdûd adıyla geçmiştir. Hıristiyanlara yapılan bu mezalimin intikamını almak üzere Habeşistan'ın Hıristiyan saltanatı Yemen'e saldırdı ve bütün ülkeyi fethetti. Daha sonra Yemen'in Habeşli valisi Ebrehe M.S. 570-71'de (Hz. Peygamber'in doğuşundan ancak birkaç gün önce) Mekke'ye yürüdü ve Kâbe'yi yerle bir etmek istedi. Ancak Ebrehe kötü emeline ulaşamadı ve ordusu büyük bir bozguna uğradı. Bu vaka Kur'ân-ı Kerîm'de Eshâb-ı Fil adıyla anlatılmıştır. Nihayet, M.S. 575'de Persliler (İranlılar) Yemen'e hâkim oldular ve M.S. 628'de İranlı vali Bâzân'ın İslâmiyeti kabul etmesiyle, Sabahlar tamamıyla tarihe karışmış oldular.ALINTI
