Tarihin en büyük Depremleri

DEPREM: Deprem, yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzeyini sarsma olayı.

Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayağını bastığı toprağın da oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapıların da hasar görüp, can kaybına uğrayacak şekilde yıkılabileceklerini gösteren bir doğa olayıdır.

Depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yeryuvarı içinde ne şekilde yayıldıklarını, ölçü aletleri ve yöntemlerini, kayıtların değerlendirilmesini ve deprem ile ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalına Sismoloji denir.

Depremler şüphesiz doğal afetlerin en ölümcüllerindendir. Depremin oluşturduğu tsunamiler de depremin ölümcülüğünü artıran etkenlerdir. Yıkılan binalar altında kalan cansız bedenler, ya da bir daha eski haline gelmiyecek bir psikolojiye sahip bedenler.

Tarih sahnesinde bazı depremler de vardır ki kitlesel ölümlere yol açmışlardır. Yüzbinlerce insan bu depremler yüzünden bu dünyadan ayrılmışlarıdır. Dünya tarihi boyunca farklı kıtalarda yaşanan çok sayıda yıkıcı deprem ve tsunami nedeniyle yüzbinlerce kişi hayatını kaybetti. Eşine az rastlanan yükseklikteki dev dalgalara depremler, yanardağ patlamaları ve ani toprak kaymaları yol açtı.


İşte o yıkıcı doğa olaylarından bazıları:

M.Ö. 1600’lü yıllar – Santorini volkan patlaması: Girit Adası’nın 120 kilometre kuzeyindeki Santorini Adası’nın ortasında bulunan yanardağın patlaması ile ölümcül bir tsunami oluştu. Başta Girit Adası olmak üzere Mısır, Kıbrıs ve Anadolu’da yıkıcı sonuçlara yol açtı. Yerli halk olan Minoan medeniyeti tarihten silindi. Patlamadan sonra yanardağın konik tepesinin çökmesi sonucu, başta dairesel bir ada olan Santorini günümüzde 3 küçük adacıktan oluşuyor.

M.Ö. 479 – Potidaea, Yunanistan: Tarih kitaplarında yer bulan ilk tsunami olayı. Perslerin Yunan sahil kasabası Potidaea’yı işgali sırasında gerçekleşti. Yunan tarihçi Herodotos, suyun aniden geri çekilmesini fırsat bilen Perslerin saldırıya geçtiğini, ancak sonrasında gelen daha yüksek dalga ile şaşkına döndüklerini anlatır. Herodotos söz konusu dev dalgayı Poseidon’un gazabına bağlar.

M.Ö. 373 – Kıyıdan 2 kilometre uzaktaki gizemli Yunan antik kenti Helike, dev bir tsunami ile sular altında kalarak kaybolur. Yunanistan’daki Corinth Körfezi civarlarında bir yerlerde olduğu düşünülüyor. Batık medeniyet Atlantis efsanesinin temelinde bu kayıp şehir ile onu yok eden tsunaminin olduğu iddia ediliyor.

M.S. 262 – Güneybatı Anadolu sahilleri: Birçok tarihçi, söz konusu yıl içinde Roma İmparatorluğu’nun Akdeniz’e kıyı kentlerine büyük bir dalganın vurduğunu, kasaba ve şehirlerin sular altında kaldığını, kayıplar yaşandığını bildirir.

M.S. 365 – Girit depremi: 21 Temmuz sabahı, su altında büyüklüğü 8 veya daha fazla olan bir deprem meydana geldi. 30 metreyi aşan tsunami dalgası, İskenderiye başta olmak üzere birçok Akdeniz kıyı kentini vurdu, binlerce kişi yaşamını yitirdi. Gemiler karaların 3 kilometre içlerine kadar sürüklendi.

M.S. 684 – Nankai, Japonya: Resmi olarak Japonya’da kaydedilen ilk büyük tsunami. Pasifik’te 8,4 büyüklüğünde bir deprem sebebiyle oluştu. Dalgalar Kii, Shikoku ve Awaji bölgelerini vurdu. Tam ölü sayısı tespit edilemedi, büyük çapta maddi hasar meydana geldi.

856 - Damğan Deprem : 28 Aralık 856 yılında gerçekleşen Damğan depremi, İran'ın Damğan şehrinde yaşanmıştır ve 7.9 büyüklüğündedir (yaklaşık 1 gigaton gücünde). Tarihin en ölümcül depremlerinden birisi olan Damğan deprimi 200.000 kişiyi öldürmüştür.

1138 - Aleppo Depremi : 11 Ekim 1138'de gerçekleşen bu deprem tarihin en ölümcül doğal afetlerinden birisi olarak adlandırılır. Deprem ismini gerçekleştiği yer Aleppo'dan almıştır. Depremin büyüklüğü 8.5'di yani 2.8 gigaton büyüklüğünde bir güce sahipti. Deprem sonucunda 230.000 kişi ölmüş ve çevre yerleşkeler yerle bir olmuştur.

1293 – Kamakura, Japonya: 7,1 büyüklüğündeki depremin sebep olduğu tsunami, ülkenin fiili başkenti Kamakura’yu vurdu. Büyük yıkım ve çıkan yangınlar 23 bin kişinin ölümüne yol açtı.

1498 – Nankai, Japonya: 20 Eylül sabahı, Pasifik’teki 7,4 büyüklüğündeki depremin yol açtığı yüksek dalgalar Kii vilayetini sular altına bıraktı. 30 – 40 bin kişi hayatını kaybetti. Bölgedeki 7 metrelik dev Buda heykelinin de dalgaların şiddetine dayanamayıp yıkıldığı ve sürüklendiği belirtilir.

1556 - Şensi Depremi : Şensi depremi dünya tarihinin en ölümcül depremi olarak adlandırılır. 23 Ocak 1556'da yaşanmış bu deprem 800 km'lik bir alanı yerle bir etmiştir. 97 ilçeden hissedilen bu deprem 8.0 şiddetindeydi yani 1 gigatonluk bir güçteydi. Şensi depremi 830.000 kişiyi öldürdü ki bu o zamanlar bölge nüfusunun %60'ıydı. Yol açtığı maddi hasar ise bugünü parasıyla hesaplanamaz boyuttadır.

1700 – Cascadia depremi: Amerika kıtasının Kuzeybatı Pasifik açıklarında gerçekleşen 9 büyüklüğündeki deprem dev dalgalara neden oldu. Japonya’da bu olayın yol açtığı hasarı tanımlayan yaklaşık 300 yıllık kayıtlar bulundu. Japon halkı, kaynağını bilmedikleri tsunamiye hazırlıksız yakalanmıştı ve çok büyük kayıplar yaşandı. Olaya ‘Yetim Tsunami’ adı verildi.

1755 – Portekiz depremi: 1 Kasım sabahı, tsunami tarihinin en büyük felaketlerinden biri Portekiz’deki Lizbon depreminde yaşandı. Sağ kalan on binlerce Portekizli depremden 40 dakika sonra gelen 15 metrelik tsunami dalgalarıyla hayatlarını kaybetti. Ölü sayısı 100 bindi ve bu Lizbon nüfusunun üçte birinden fazlaydı.

1792 – Unzen mega-tsunamisi: Japonya’daki Unzen yanardağının faaliyete geçmesi ile 21 Mayıs gecesi iki büyük deprem meydana geldi. Dağdan akan çığ ve toprak kaymasının hızla Shimabara ve Ariake körfezlerine ulaşması sonucu yüksekliği 100 metreye ulaşan dev dalgalar oluştu. Çevredeki yerleşim birimlerinde 15 binden fazla insan can verdi.

1854 – Ansei büyük depremleri: Kasım ayı içinde Japonya’nın güney kıyıları açıklarında ikisi 8,4, birisi 7,4 büyüklüğünde olmak üzere 3 şiddetli deprem meydana geldi. Tsunami dalgaları 5 yerleşim biriminde 20 binden fazla evi haritadan sildi. 80 bin ila 100 bin kişi arasında insan yaşamını yitirdi.

1883 – Krakatoa yanardağ patlaması: Ağustos ayında Endonezya’daki Krakatoa volkanı püskürdüğünde patlamanın gücü 200 megatondu. (Yeryüzünde patlatılan en büyük hidrojen bombası Tsar Bomb’ın gücünün 57 megaton olduğunu hatırlatalım). İnfilakın korkunç sesi 5 bin kilometre uzaklıktan bile duyulmuştu. Yüksekliği 40 metreye varan tsunami dalgaları meydana geldi. 36 bini aşkın kişi can verdi.

1908 - Messina Depremi ve Tsunamisi : 28 Aralık 1908'de Messina, italya'da gerçekleşen bu deprem 7.1 büyüklüğündeydi ve 300 km'lik bir çaptan hissedildi. 05:20 ile 05:21 arasında 30-40 saniye süren depremin asıl yıkıcı etkisini yükseklikleri 12 metreye kadar çıkan deprem sonrası tsunamileri oluşturmuştu. Sicilya ve Calabria tamamıyla yerle bir olmuştu, 123.000 kişi hayatını kaybetmişti. Sadece Messina'da 70.000 kişi ölmüş yapıların %91'i yerle bir olmuştu.

1920 - Haiyuan Depremi (Gansu Depremi) : 1920 Haiyuan Depremi veya diğer adıyla Gansu depremi, 16 Kasım 1920'de 7.8 büyklüğünde meydana gelmiştir. Farklı raporlara göre 200.000 ile 240.000 kişi depremde hayatını kaybetmiştir.

1923 - Kanto Depremi : 1923 Kanto Depremi veya Büyük Kanto Depremi olarak adlandırılan bu facia 1 Eylül 1923'te yerel saate göre 11:58:44'te meydana gelmiş ve 4 dakika sürmüştür. 7.9 büyüklüğündeki Kanto Depremi, Japonya'nın en büyük adası olan Honşu adasının Kanto bölgesinde meydana gelmiştir. Deprem büyük Büyük Tokyo Yangınına sebebiyet verdiği için Japonya'nın en ölümcül depremi olarak adlandırılıyordu ta ki 2011'deki Tohuku depremine kadar. Sadece yangın 140.000 kişiyi öldürmüş ve 447.000 evi yakmıştır. Tahminlere göre 93.000 kişi zelzeleden, tsunamiden veya 57 tane artçı depremden ölmüş, 43,500 kişi de kayıp olarak belirlenmiştir.

1927 - Xining Deprem : 22 Mayıs 1927'de Xining, Çin'de meydana gelen bu deprem 7.9 büyüklüğündeydi. Deprem sonucunda 40.900 kişi yaşamını yitirmiştir. (Farklı raporlarda ölü sayısının 200.000'e kadar çıktığı yazmaktadır) 500'e yakın okul ve binlerce bina harap olmuştur.

1948 - Aşkabat Depremi : 6 Ekim 1948'de meydana gelen bu deprem Sovyetler Birliğinin(SSCB) Aşkabat şehrinde (günümüzde Türkmenistan'a ait) 7.3 büyüklüğünde gerçekleşmiştir. Dönemin sansürleri gereği depremin yol açtığı yıkım ve kayıplar medyaya lanse ettirilmemiştir. Fakat o dönem hazırlanan çeşitli raporlarda insan kaybı sayısı 10.000 ile 176.000 arasında değişiyordu. En nihayetinde 9 Aralık 1988'de nihai rapor ortaya koyuldu ve gerçek sayı 110.000 olarak belirlendi. Bazı iddialara göre depremin nedeni Sovyetler Birliğinin yapmış olduğu ilk atom bombası testiydi.

1958 – Alaska mega-tsunamisi: 9 Temmuz gecesi Lituya Körfezi’nde bir depremin tetiklemesi ile yaklaşık 30,6 milyon metreküplük kaya ve toprak, 914 metre yükseklikten hızla körfez sularına aktı. Ani toprak kayması, dünya tarihinde bilinen en yüksek tsunami dalgasını oluşturdu. 525 metrelik inanılmaz tsunami, körfezde neredeyse bütün ağaçları süpürdü, az sayıdaki bina tamamen yıkıldı. Nüfusun çok az olduğu bölgede sadece 5 kişi yaşamını yitirdi.

1960 – Şili depremi: 22 Mayıs günü Pasifik Okyanusu’nda Şili açıklarında 9,5 büyüklüğü ile tarihin en şiddetli depremi meydana geldi. 25 metrelik tsunami tüm okyanus boyunca yayıldı. Japonya, Hawaii ve Şili’de 6 binden fazla insan hayatını kaybetti. Çin, Filipinler, Yeni Zelanda ve Avustralya kıyıları da dalgalardan etkilendi. Günümüz verileriyle 6,48 milyar dolarlık maddi hasar oluştu.

1963 – Vajont Barajı mega-tsunamisi: İtalya’daki Vajont Barajının memba kısmında 9 Ekim günü 260 milyon metreküplük toprak kayması meydana gelmiş, bunun üzerine barajı aşan 262 metre yükseklikteki 50 milyon metreküplük korkunç dalga, yakınlardaki 5 köyü dümdüz ederek 2 bine yakın kişinin ölümüne yol açmıştı.

1976 - Tangshan Depremi : 28 Temmuz 1976'da Çin'in Tangshan şehrinde meydana gelen bu trajedi 255.000 kişiyi öldürmüş ve 160.000 kişiyi ağır şekilde yaralamıştır. (Çin hükumetinin ilk tuttuğu kayıt 655.000 idi). 8.2 büyüklüğündeki bu deprem 2.2 gigaton güce karşılık geliyordu ve sadece 10 saniye sürdü. İlginç olan şudur ki, Tangshan deprem riskinde olan bir bölge değildi ve bu nedenle bu şehirdeki yapılar depreme karşı üst düzey dayanıklı olarak inşa edilmemişti. Deprem 6 km uzunluğunda ve 8 km genişliğindeydi, geride yıkık ve virane bir şehir bıraktı.

1980 – Spirit Gölü mega-tsunamisi: 18 mayıs günü ABD’nin Washington eyaletindeki St Helens volkanının patlaması sonucu dağın büyük bir kısmı çökerek toprak kayması meydana getirdi. Yanardağın kenarındaki Spirit Gölü’ne aniden akan toprak seli 260 metre yüksekliğinde olağanüstü bir tsunami oluşturdu. 57 kişi can verdi.

1990 Mencil - Rudbar Depremi (İran Depremi) : İran, 21 Haziran 1990'da yerel saatle 00:30:14'de 7.4 şiddetinde bir depremle sarsıldı. Mercalli yoğunluk skalasına göre 10 seviyesinde (ultra yoğun) bir yoğunluğa sahip bu deprem Rudbar, Mencil, Lushan gibi şehirleri yerle bir etti. Etkisi Tahran'ı da vurdu. Deprem sonucunda 100 bin ev yıkıldı, 40 bin kişi öldü, 60.000 kişi yaralandı, 500.000 kişi de evsiz kaldı.

1999 - Gölcük Depremi (17 Ağustos Depremi) : 17 Ağustos 1999'da tüm Türkiye yasa boğuldu. Yerel saatle 03:02'de merkez üssü Gölcük olan 7.6 şiddetindeki bir deprem tüm Türkiye'yi uykusunda yakaladı. 45 saniye süren Gölcük depremi sadece Kocaelinde değil, Ankara'dan İzmir'e kadar geniş bir bölgede ve Marmara'da hissedildi. Resmi bilgilere göre 17.480 kişi öldü, 23.781 kişi yaralandı, 505 kişi sakat kaldı, 285.211 ev, 42.902 işyeri hasar gördü. 2010 yılında yayınlanan Meclis Araştırması Raporu'nda ölen kişi sayısı sayısı 18.373 olarak güncellenmiştir. Resmi olmayan bilgiler ise çok daha şaşırtıcıydı. Resmi olmayan bilgilere göre 50.000'e yakın kişi öldü, 100.000'e de yakın kişi yaralandı. Depremin Türkiye'nin sanayi bölgesi olan Marmara bölgesinde gerçekleşmesi Türk ekonomisini bir hayli zorlamıştır. Gölcük depreminden sonra Türkiye'ye toplamda 52 ülke yardım etmiştir: Japonya, Belçika, İsrail, Azerbaycan, Bangladeş, KKTC, Kıbrıs Rum Kesimi, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Fas, Cezayir, Almanya, İtalya, Pakistan, Ürdün, Fransa, Rusya, İngiltere, Mısır, Yunanistan, Gürcistan, İsveç, Macaristan, Malezya, Finlandiya, Amerika Birleşik Devletleri bu ülkelerden bazılarıdır.

İllere göre ölen kişi sayısı:
- Bolu: 270
- Bursa: 268
- Eskişehir: 86
- İstanbul: 981
- Kocaeli: 9.477
- Sakarya: 3.891
- Yalova: 2.504
- Zonguldak: 3

2004 – Sumatra depremi: 26 Aralık günü Hint Okyanusu’nda yaşanan 9,1 büyüklüğündeki 8 – 10 dakikalık deprem yaklaşık 33 metrelik tsunami oluşturdu. Endonezya başta olmak üzere 40 ülkede yıkım ve ölümlere neden oldu. Yüzyıla damga vuran felakette 230 bini aşkın insan hayatını kaybetti, 1,7 milyon kişi evsiz kaldı.

2005 - Keşmir depremi : Keşmir, Hindistan, Pakistan ve Çin'in sınırlarında bir dağlık bölgedir. 8 Ekim 2005'de yerel saatler 08:50:39'ı gösterdiğinde Keşmir, 7.6 büyüklüğünde fakat maksimum yoğunlukta bir deprem ile yerle bir olmaya başlamıştır. Deprem Batı Çin ve Tacikistan'dan da hissedilmiştir. Deprem sonucunda 86,000 – 87,351 kişi ölmüş, 69,000 – 75,266 kişi yaralanmıştır.

2008 - Büyük Siçuan Depremi : 2008 Siçuan depremi 12 Mayıs 2008'de Çin Halk Cumhuriyeti'nin Siçuan eyaletine bağlı Ngawa Tibet-Çiang Özerk İlinin Vençuan ilçesinde yerel saatle 14:'8'de meydana gelmiştir. 7.8 şiddetindeki bu deprem Pekin ve Şangay'dan bile hissedilmiştir. Resmi rakamlara göre 69,197 kişi ölmüş, 374,176 kişi yaralanmış, 4.8 - 15 milyon kişi evsiz kalmış ve 18,222 kişi kayıp ilan edilmiştir.. Bu deprem 1976'daki Tangshan depreminden beri Çin'i vuran en ölümcül deprem olan belirtilmiştir. Çin hükumeti 146,5 milyar $'ı bu bölgeyi yeniden inşa etmek için ayırmıştır. Siçuan depreminden sonra Çin'de 3 günlük yas ilan edilmiştir.

2010 - Haiti Depremi : 12 Ocak 2010 tarihinde merkez üssü başkent Port-au-Prince'e 25 km uzaklıkta olan bur deprem 7.0 şiddetindeydi. 41 saniye süren bu deprem sonucunda 360.000 kişi hayatını kaybetti, 300.000 kişi yaralandı ve 1 milyon kişi evsiz kaldı. 250.000 ev, 30.000 ticari bina çöktü veya ağır yara aldı.

2011 – Japonya Tohoku depremi: Japonya’nın kuzeydoğusundaki Honshu kıyılarının açıklarında 9 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Yüksekliği 40 metreye varan tsunami dalgaları açığa çıktı. Binlerce ev, karayolu, bina haritadan silindi. 16 bine yakın kişi öldü, 2 bin 562 kişi kayboldu. 235 milyar dolarlık maddi hasar hesaplandı. Artçı sarsıntılar 2015’e kadar sürdü. Depremin etkisiyle ciddi zarar gören Fukuşima nükleer santralindeki patlamayla yayılan radyasyon halen başta Japonya olmak üzere Amerika ve Avrupa’nın da hava sahasını tehdit ediyor.

2015 - Nepal Depremi :25 Nisan 2015 tarihinde yerel saatle 11:56'da başkent Kathmandu ile Pokhara şehri arasını 7.8 şiddetindeki bir deprem vurmuştur. Bu deprem, öyle bir sarsıntı yaşatmıştır ki 20 termonükleer silahın oluşturabileceği sarsıntıyla aynı seviyededir. Deprem sonucunda 5.000'den fazla insan ölmüş, 10.000'den fazla da kişi yaralanmıştır. Otoriteler sayının daha da artabileceğini söylemektedirler. Deprem Dharahara kulesi, tapınaklar ve Kathmandu etrafındaki dünya mirası listesindeki yerler gibi tarihi mirasları da yok etmiştir. 150 km derinlikten gelen deprem 27 artçı şok oluşturmuş ve Hindistan, Tibet, Çin Bangladeş ve Pakistan gibi ülkeler tarafından da hissedilmiştir.

Meksika'da bir deprem anı :