Bir tropikal fırtınanın hızı saatte 119 km'yi geçerse fırtınaya coğrafi konumuna göre Tayfun, siklon veya kasırga denir. Yani isimlendirmenin farklı olmasını sağlayan sadece fırtınanın oluştuğu yerdir.
Tayfun; şiddetli rüzgarları, ilginç bulut yapıları ve sellere yol açan yağmurlarıyla Dünya'nın en olağanüstü hava olaylarından biri. Büyük Okyanus'un batısında meydana gelen tayfunlara "kasırga" adı verilir.
Hortumlardan yaklaşık 2000 kat daha büyük olan kasırgalar, yollarına çıkan her şeyi yok eder. Verdikleri zararlarla ülkelerin ekonomilerini felce uğratırlar. Genellikle de çok can alırlar. Hortumlar kısa sürüp belirli ve çok küçük bir alanda etkili olurken; kasırgalar çok geniş alanlara yayılabilir ve yavaş hareket ederler. Tayfunların hortumlar için ortam hazırladığı bilinmesi gereken bir bilgidir.
Büyük Okyanus'un batısında Çin Denizinde ve Filipin Denizinde görülürler.Dünyadaki en güçlü rüzgardır.
Kasırga, Türk Dil Kurumu'nda; "Rüzgâr çizelgesinde hızı 64 veya daha fazla deniz mili olan ve kuvveti 12 ile gösterilen rüzgâr" Kubbealtı Lûgatı'nda ise "Hızı 120 kilometreyi aşan çok şiddetli rüzgar" olarak tanımlanıyor. En kapsamlı tanım ise; "Kasırga ya da tropikal siklon, büyük çaplı ve çok şiddetli Beaufort ölçeğine göre saatte 118 km’den (75 milden) fazla hızla ve dönerek esen tropik rüzgârlara verilen isimdir."
Kasırga Nasıl Oluşur? Tropikal siklonlar buharlaşma esnasında nemli hava yükselirken ısı açığa çıktığında oluşurlar. Ortaya çıkan su buharı yoğunlaşması, siklonik rüzgar fırtınalarının oluşumuna ve kutup altlarına yakıt verir. Bu doğa olayı ılık-çekirdekli bir fırtına sisteminin oluşmasına neden olur. Kasırgalar, gezegenin ekvator sönümleri ve tropikal bölgeleri boyunca sıklıkla gözlenmektedir. Kuzey yarımkürede gözlemlenen saat yönünün tersine dönüşü ve güney yarımkürede kaydedilen rüzgarların saat yönünde dönüşü, yer ve dalgalanmaya göre mukavemette farklılık gösterir.
Büyük Su Kütleleri Üzerinde oluşur : Kasırgalar ayrıca tayfun ve tropikal siklon olarakta isimlendirilmektedir. Güçlü rüzgarlar, sağanak yağış, yüksek dalgalar ve kasırga oluşumu ile karakterizedir. Çoğu kasırga, büyük su gövdeleri üzerinde gelişir ve içe doğru hareket ederken yavaş yavaş kaybolur.
İç bölgelerle kıyaslandığında, kıyı bölgelerinin arkasında yaşama ve mülke büyük zarar veren ana neden budur. Kasırgalar iç sele neden olur ve fırtına 40 kilometreye kadar yükselir! Kasırga içinde sıcak havanın tropikten ılıman iklim bölgelerine hareket etmesi onları büyük bir hava sirkülasyon mekanizması yapar. Kasırgaların diğer avantajları, kuraklığın hafifletilmesinde ve troposferin dengesinin korunmasında rollerini içerir.
Kasırga gözü nedir? Tropikal kasırgalar, ‘kasırganın gözü’ olarak da adlandırılan ‘batan’ hava çekirdeğine sahiptir. İlginçtir ki, bu çekirdek bölgenin havası sakin ve bulutsuzdur. Küresel formasyon çapı 2,5 kilometre’den 370 kilometreye kadar değişebilir! ‘Stadyum etkisi’, bir stadyuma benzemek için göz duvarının dışa doğru kıvrılmasına değinen bir fenomendir.
Tornado, ülkemizde daha çok kasırga ya da hortum olarak adlandırılır. Tornado ne demek? Tornadonun kelime anlamı ise “dönmek”tir. Tornado İspanyolca kökenli bir kelimedir. Tornado nasıl oluşur sorusuna cevap kısacası şu şekilde verilebilir: havanın çok güçlü konveksiyonel yükselmesi (ısınan havanın yükselmesi) sonucunda doğan girdaptır. Tornadolarda sanki akan bir şelalenin ya da yakından geçen bir trenin çıkardığı gürültüye benzer bir ses duyulmaktadır. Tornadolar, çok sayıda can kaybına ve maddi zarara neden olan, en tehlikeli meteorolojik hadiselerden biridir. Dünyanın çeşitli yerlerinde görülebilmekle birlikte en sık ve en güçlü olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde görülmektedir.
Tornado oluşumu için altta sıcak hava üstte soğuk hava kütlesi gereklidir. Bu durum havada kararsızlık oluşturmaktadır ki zaten kararsız hava ve fırtına tornado oluşumu için gerekli olan hususlardır. Son derece büyük bir hızla yükselmeye başlayan hava içinde girdaplar meydana gelir. Nemli hava soğuk havanın içine çekilir böylece şiddetli fırtınalar doğar. Rüzgarın şiddeti daha da artar ve yönü değişir. Bu yön değişikliği sebebiyle etrafındaki hava yatay olarak dönmeye başlar, kuvvetli bir akımla karşılaştığında da dönerek yükselmeye başlar. Yüklesen havada basınç ve sıcaklık düşer ve havadaki su buharı yoğunlaşır. Bu yoğunlaşan su buharı, orta kısımlarda beyaz-gri renkli huni şeklinde bir bulut görünümü almasına neden olur. Huni bulutun altında ki hava merkeze doğru çekilirken hızlı bir şekilde soğuyarak yoğunlaşır ve huni bulut, konveksiyon ile oluşmuş kümülonimbus bulutunun dibinden yere doğru uzanmaya başlar. İşte bu uzanma yere değdiği an ismi Tornado olarak adlandırılır.
Müthiş hızda dönen, spiraller çizerek hareket eden tornadonun içine toz, toprak ve yeryüzündeki bir takım maddeler karışır. Bu etmenlerin karışmasıyla koyu renkli siyah bir sütun haline bürünür. Siyah renkte gözükmesinin nedeni budur. Tornadolar uzun yıllardır edilen raporlara göre ortalama 10 dakikadan az sürmektedir.
Çoğu insan ülkemizde tornado olur mu sorusunu merak etmektedir. Ülkemizde tornado oluşumu son yıllarda görülmemiştir. Türkiye’nin coğrafi yapısı sebebiyle tornado oluşumu birkaç istisna hariç gerçekleşmemekte diyebiliriz. Tornado oluşumunun önündeki engel coğrafi şartlardır, iklimsel açıdan ise tornado oluşumu için son derece uygundur. Yurdun kuzeyindeki soğuk hava ve nemli hava ile güneyden gelen sıcak ve kuru hava gerekli şartlarda karşılaşırsa sık sık hortum ve tornado oluşumları görülebilirdi. Ancak ülkemizin coğrafi yapısı sebebiyle ve özellikle dağların konumundan kaynaklı olarak büyük çoğunlukla sıcak-soğuk hava kütlelerinin sert biçimde çarpışması gerçekleşmemekte ve bu sebepten dolayı da tornado gibi şiddetli bir fırtına oluşmamaktadır.
İstisnai olarak, bazı yıllarda şiddetli fırtınalar görülmüştür. Örneğin; 2004 yılının Haziran ayında, Ankara Çubuk ilçesinde yer alan Sünlü köyünü vuran tornadoda 3 kişi ölmüş, 21 kişi yaralanmıştı. Burada çok sayıda hasar gerçekleşmişti, üç yüzden fazla evin çatısı uçmuştu. Bunun yanında 2017 yılının Temmuz ayında İstanbul’da benzeri bir hadise olan downburst hadisesi gerçekleşmiş, şiddetli dolu ve fırtına ile birlikte çok sayıda araç zarar görmüş, birçok evin çatısı uçmuştu.
Tornadolar hızlarına göre Fujita Ölçeği esas alınarak beş kategoride sıralanmışlardır. Fujita Ölçeği (F-Scale), ayrıca Fujita-Pearson ölçeği olarak bilinen bu ölçek tornado hadiselerinin kuvvetini tayin etmek için kullanılır.
F1: Rüzgar hızı saatte 100-160 km.
F2: Rüzgar hızı saatte 160-180 km.
F3: Rüzgar hızı saatte 180-200 km.
F4: Rüzgar hızı saatte 200-250 km.
F5: Rüzgar hızı saatte 250 km. ve üzeri
Tornadoların çoğu “orta şiddet” kategorisi olarak bilinen F1 kategorisindedir. Bu kategorideki tornadolar saatte 100-160 kilometre hıza sahip olup araçları döndürebilir, küçük evleri yıkabilir, ağaçları kökünden sökebilir, apartmanların çatılarını uçurabilir ve çok sayıda maddi hasara neden olabilir. Örneğin, yukarıdaki resim f4 kategorisinde tornado etkisidir.
Siklon (Cyclone), atmosferde bir alçak basınç alanı çevresinde hızla dönen rüzgârların oluşturduğu şiddetli fırtınadır. Siklonlar güney yarımkürede saat yönünde, kuzey yarımkürede aksi istikamette dönerler.
Sapatik siklonlar ve ekstratropik siklonlar olmak üzere iki tür siklon vardır. Bu siklonlar bir alçak basınç merkezi etrafında saate ters yönde hareket eden rüzgarlara sahiptir. Birbirlerinden bazı farkları vardır.
Sapatik siklonlar : Tropik siklonlar okyanuslar üzerinde oluşur. Fırtına merkezi çevre havasından daha sıcaktır. Cepheleri yoktur. En kuvvetli rüzgarlar yeryüzü yakınındadır. Tropik siklonlar daha çok yaz mevsimlerinde etkilidir.
Ekstratropik siklonlar : Tropikler dışında oluşurlar. Fırtınanın merkezi çevre havasından daha soğuktur. Cepheleri vardır. En kuvvetli rüzgarları daha üst atmosferdedir. Ekstratropik siklonlar özellikle kış mevsimi boyunca etkilidir.
Kısaca birbirlerinden oluşum yerleri, güçleri ve etki süreleri farklıdır. Burada rüzgarlar alçak merkez etrafında saat yönünün tersinde eserler. Böylece sıcak hava yükselir. Yükselen hava ortamın nem oranı durumuna göre her 100 m yükseklikte 0.6-1.0 derece arasında soğur. Havanın soğumasıyla içindeki buhar yoğunlaşmaya başlar ve böylece bulut oluşumlarına yol açarken açığa çıkan gizli ısı bulutun gelişmesini sağlar.
| TROPİKAL FIRTINA | TORNADO | |
| Nerede Oluşurlar? | Tropikal Okyanuslarda | Karalarda |
| Ne Kadar Büyüktürler? | Yüzlerce kilometre genişliğe sahip olabilirler. | Genellikle 1 km'den az genişliğe sahiptirler. |
| Ömürleri Ne Kadardır? | 3 haftaya kadar sürebilir. | Genellikle 1 Saatten az. |
| Rüzgar Hızları Saatte Ne Kadardır? | 290 km'den az. | 480 km'ye kadar çıkabilir. |
| Görülme Sıklıkları Nedir? | Yılda 10-20 arası. | Yılda 1000'den fazla. |
| Uyarı Zamanları Nelerdir? | Günler öncesi. | 15-30 dk. öncesi. |
TAYFUN NEDİR?
Tayfun; şiddetli rüzgarları, ilginç bulut yapıları ve sellere yol açan yağmurlarıyla Dünya'nın en olağanüstü hava olaylarından biri. Büyük Okyanus'un batısında meydana gelen tayfunlara "kasırga" adı verilir.
Hortumlardan yaklaşık 2000 kat daha büyük olan kasırgalar, yollarına çıkan her şeyi yok eder. Verdikleri zararlarla ülkelerin ekonomilerini felce uğratırlar. Genellikle de çok can alırlar. Hortumlar kısa sürüp belirli ve çok küçük bir alanda etkili olurken; kasırgalar çok geniş alanlara yayılabilir ve yavaş hareket ederler. Tayfunların hortumlar için ortam hazırladığı bilinmesi gereken bir bilgidir.
Büyük Okyanus'un batısında Çin Denizinde ve Filipin Denizinde görülürler.Dünyadaki en güçlü rüzgardır.
KASIRGA NEDİR?
Kasırga, Türk Dil Kurumu'nda; "Rüzgâr çizelgesinde hızı 64 veya daha fazla deniz mili olan ve kuvveti 12 ile gösterilen rüzgâr" Kubbealtı Lûgatı'nda ise "Hızı 120 kilometreyi aşan çok şiddetli rüzgar" olarak tanımlanıyor. En kapsamlı tanım ise; "Kasırga ya da tropikal siklon, büyük çaplı ve çok şiddetli Beaufort ölçeğine göre saatte 118 km’den (75 milden) fazla hızla ve dönerek esen tropik rüzgârlara verilen isimdir."
Kasırga Nasıl Oluşur? Tropikal siklonlar buharlaşma esnasında nemli hava yükselirken ısı açığa çıktığında oluşurlar. Ortaya çıkan su buharı yoğunlaşması, siklonik rüzgar fırtınalarının oluşumuna ve kutup altlarına yakıt verir. Bu doğa olayı ılık-çekirdekli bir fırtına sisteminin oluşmasına neden olur. Kasırgalar, gezegenin ekvator sönümleri ve tropikal bölgeleri boyunca sıklıkla gözlenmektedir. Kuzey yarımkürede gözlemlenen saat yönünün tersine dönüşü ve güney yarımkürede kaydedilen rüzgarların saat yönünde dönüşü, yer ve dalgalanmaya göre mukavemette farklılık gösterir.
Büyük Su Kütleleri Üzerinde oluşur : Kasırgalar ayrıca tayfun ve tropikal siklon olarakta isimlendirilmektedir. Güçlü rüzgarlar, sağanak yağış, yüksek dalgalar ve kasırga oluşumu ile karakterizedir. Çoğu kasırga, büyük su gövdeleri üzerinde gelişir ve içe doğru hareket ederken yavaş yavaş kaybolur.
İç bölgelerle kıyaslandığında, kıyı bölgelerinin arkasında yaşama ve mülke büyük zarar veren ana neden budur. Kasırgalar iç sele neden olur ve fırtına 40 kilometreye kadar yükselir! Kasırga içinde sıcak havanın tropikten ılıman iklim bölgelerine hareket etmesi onları büyük bir hava sirkülasyon mekanizması yapar. Kasırgaların diğer avantajları, kuraklığın hafifletilmesinde ve troposferin dengesinin korunmasında rollerini içerir.
Kasırga gözü nedir? Tropikal kasırgalar, ‘kasırganın gözü’ olarak da adlandırılan ‘batan’ hava çekirdeğine sahiptir. İlginçtir ki, bu çekirdek bölgenin havası sakin ve bulutsuzdur. Küresel formasyon çapı 2,5 kilometre’den 370 kilometreye kadar değişebilir! ‘Stadyum etkisi’, bir stadyuma benzemek için göz duvarının dışa doğru kıvrılmasına değinen bir fenomendir.
TORNADO NEDİR?
Tornado, ülkemizde daha çok kasırga ya da hortum olarak adlandırılır. Tornado ne demek? Tornadonun kelime anlamı ise “dönmek”tir. Tornado İspanyolca kökenli bir kelimedir. Tornado nasıl oluşur sorusuna cevap kısacası şu şekilde verilebilir: havanın çok güçlü konveksiyonel yükselmesi (ısınan havanın yükselmesi) sonucunda doğan girdaptır. Tornadolarda sanki akan bir şelalenin ya da yakından geçen bir trenin çıkardığı gürültüye benzer bir ses duyulmaktadır. Tornadolar, çok sayıda can kaybına ve maddi zarara neden olan, en tehlikeli meteorolojik hadiselerden biridir. Dünyanın çeşitli yerlerinde görülebilmekle birlikte en sık ve en güçlü olarak Amerika Birleşik Devletleri’nde görülmektedir.
Tornado
Müthiş hızda dönen, spiraller çizerek hareket eden tornadonun içine toz, toprak ve yeryüzündeki bir takım maddeler karışır. Bu etmenlerin karışmasıyla koyu renkli siyah bir sütun haline bürünür. Siyah renkte gözükmesinin nedeni budur. Tornadolar uzun yıllardır edilen raporlara göre ortalama 10 dakikadan az sürmektedir.
Çoğu insan ülkemizde tornado olur mu sorusunu merak etmektedir. Ülkemizde tornado oluşumu son yıllarda görülmemiştir. Türkiye’nin coğrafi yapısı sebebiyle tornado oluşumu birkaç istisna hariç gerçekleşmemekte diyebiliriz. Tornado oluşumunun önündeki engel coğrafi şartlardır, iklimsel açıdan ise tornado oluşumu için son derece uygundur. Yurdun kuzeyindeki soğuk hava ve nemli hava ile güneyden gelen sıcak ve kuru hava gerekli şartlarda karşılaşırsa sık sık hortum ve tornado oluşumları görülebilirdi. Ancak ülkemizin coğrafi yapısı sebebiyle ve özellikle dağların konumundan kaynaklı olarak büyük çoğunlukla sıcak-soğuk hava kütlelerinin sert biçimde çarpışması gerçekleşmemekte ve bu sebepten dolayı da tornado gibi şiddetli bir fırtına oluşmamaktadır.
İstisnai olarak, bazı yıllarda şiddetli fırtınalar görülmüştür. Örneğin; 2004 yılının Haziran ayında, Ankara Çubuk ilçesinde yer alan Sünlü köyünü vuran tornadoda 3 kişi ölmüş, 21 kişi yaralanmıştı. Burada çok sayıda hasar gerçekleşmişti, üç yüzden fazla evin çatısı uçmuştu. Bunun yanında 2017 yılının Temmuz ayında İstanbul’da benzeri bir hadise olan downburst hadisesi gerçekleşmiş, şiddetli dolu ve fırtına ile birlikte çok sayıda araç zarar görmüş, birçok evin çatısı uçmuştu.
Tornadolar hızlarına göre Fujita Ölçeği esas alınarak beş kategoride sıralanmışlardır. Fujita Ölçeği (F-Scale), ayrıca Fujita-Pearson ölçeği olarak bilinen bu ölçek tornado hadiselerinin kuvvetini tayin etmek için kullanılır.
F1: Rüzgar hızı saatte 100-160 km.
F2: Rüzgar hızı saatte 160-180 km.
F3: Rüzgar hızı saatte 180-200 km.
F4: Rüzgar hızı saatte 200-250 km.
F5: Rüzgar hızı saatte 250 km. ve üzeri
Tornadoların çoğu “orta şiddet” kategorisi olarak bilinen F1 kategorisindedir. Bu kategorideki tornadolar saatte 100-160 kilometre hıza sahip olup araçları döndürebilir, küçük evleri yıkabilir, ağaçları kökünden sökebilir, apartmanların çatılarını uçurabilir ve çok sayıda maddi hasara neden olabilir. Örneğin, yukarıdaki resim f4 kategorisinde tornado etkisidir.
SİKLON NEDİR?
Siklon (Cyclone), atmosferde bir alçak basınç alanı çevresinde hızla dönen rüzgârların oluşturduğu şiddetli fırtınadır. Siklonlar güney yarımkürede saat yönünde, kuzey yarımkürede aksi istikamette dönerler.
Sapatik siklonlar ve ekstratropik siklonlar olmak üzere iki tür siklon vardır. Bu siklonlar bir alçak basınç merkezi etrafında saate ters yönde hareket eden rüzgarlara sahiptir. Birbirlerinden bazı farkları vardır.
Sapatik siklonlar : Tropik siklonlar okyanuslar üzerinde oluşur. Fırtına merkezi çevre havasından daha sıcaktır. Cepheleri yoktur. En kuvvetli rüzgarlar yeryüzü yakınındadır. Tropik siklonlar daha çok yaz mevsimlerinde etkilidir.
Ekstratropik siklonlar : Tropikler dışında oluşurlar. Fırtınanın merkezi çevre havasından daha soğuktur. Cepheleri vardır. En kuvvetli rüzgarları daha üst atmosferdedir. Ekstratropik siklonlar özellikle kış mevsimi boyunca etkilidir.
Kısaca birbirlerinden oluşum yerleri, güçleri ve etki süreleri farklıdır. Burada rüzgarlar alçak merkez etrafında saat yönünün tersinde eserler. Böylece sıcak hava yükselir. Yükselen hava ortamın nem oranı durumuna göre her 100 m yükseklikte 0.6-1.0 derece arasında soğur. Havanın soğumasıyla içindeki buhar yoğunlaşmaya başlar ve böylece bulut oluşumlarına yol açarken açığa çıkan gizli ısı bulutun gelişmesini sağlar.
