Türklerde Gökyüzü İyeleri

Türk inanç sisteminde (Mavi Gök) mühim bir yer tutar. Kişioğlu, göğün örttüğü, yağız yer (kara yer)’in taşıdığı ve yer-Subların bulunduğu yeryüzünde kılınmıştır. Köktürk çağından önce ve sonra, Gök bu koruyucu vasfı ile kutsanmış, ıduk kabul edilmiştir. Güneş ve Ay Tutulması, onların kötü ruhlarla savaşmaları kabul edilir. Altaylılarda Gök gürültüsü Tanrının arabasının teker sesi, şimşek ise, Tanrının şeytanlara attığı şamar olarak yorumlanır. İnanca göre, Kut dağını yabancı ellere veren Yuluğ Tegin, Şimşek Tanrısı Ancazi’nin, yıldırımdan kırbaçları altında inleye inleye can verir.

Tasavvufa göre bazı veliler söz duyar gibi, Gök gürültüsü anlayabilirler. Karaylar, yıldızlara bakıp gelecekten haber verirlerken, Gök gürlemesinden de mana çıkarırlar. Doğu Anadolu’da Gök gürleyince; niyet tutulur, ilk şimşek çakınca Sarıkamış yöresinde dişe demir vurulur. Azerbaycan Türklerinde, Gök, Allah’ın bir nimeti olarak kabul edilir. “Gökyüzü ile yeryüzü, Tanrının iki meyvesidir. Eski bir Türk efsanesine göre Türk, gökyüzünden yeryüzüne atla inmiştir. Bu efsane bize Gök ile birlikte Türk’ün kutsallığı mesajını vermektedir. Sivas, Tokat ve Amasya’da olduğu gibi Bakü’de de Gök Medreselerin olduğu bilinmektedir. Ayrıca Anadolu ve Azerbaycan’da bir çok mescit’in ismi “Gök Mescit’tir. Gagauzlar’da kışın gök gürültüsü işitilirse, o yılın bereketli ve hayvanların sağlıklı olacağına inanılır. Uygurlar gök gürlediği zaman, haykırarak göğe ok atarlar. Yakutlar, Yıldırımdan korunmak için madeni şeylerle gürültü yapıp gök gürültüsünü uzaklaştırmaya çalışırlar, Tunguzlar, Gök gürültüsünü Gökteki büyük bir kuşun kanat çırpmasına benzetirler. Gagauzlar, Şimşeğe “Çimşirik” de demektedirler. Şimşek, Gagauzlara göre Aziz İlyas’ın şeytana attığı oktur. Kıştan sonra gök gürültüsü ilk defa işitilince, bir demir ve taş alınarak vücudun değişik yerlerine vurulur. İnsanın böylece taş ve demir gibi sağlam olacağına inanılır. Türk inanç Sisteminde güneş, koruyucu vasfı itibariyle gök, ay ve yıldızlar gibi bir iye mevkiindedir. Hun çağından itibaren ataların güneşi, “Kün” diye adlandırdığı bilinmektedir. Kün’ün kutsanması, Çin kaynaklarının verdiği bilgilere göre Hun çağına kadar geriye gitmektedir.

Yaşar Kalafat
Eski Türk Dini İzleri