Doğu Hun İmparatorluğu [M.ö. 54 - M.s. -48]

Doğu Hun İmparatorluğu, Büyük Hun İmparatorluğunun bölünmesiyle imparatorluğun doğu yakasında kurulan Hun İmparatorluğudur.

Büyük Hun İmparatorluğunun zayıfladığı ve Çine karşı gerilediği dönemde, hükümdar konumunda olan Sağ Yabgu Hohanye, Çin’e karşı makul ve yakın bir tutum izlediği hatta gerekmesi durumunda Çinin idaresi altına girebileceği düşüncesinde olduğu için ağabeyi olan Sol Yabgu Çiçi, kardeşiyle mücadeleye girmiş, Hohanye’nin iyi ilişkiler kurmak için Çine gitmesiyle yönetimi eline alarak kükümdarlığını ilan etmesiyle başlayan süreç, Büyük Hun İmparatorluğu’nun Doğu ve Batı Hun İmparatorluğu olarak ikiye bölünmesine sebep olmuştur.



Doğu Hun İmparatoruluğunun hakanı Hohanye, bölünmeden önce Büyük Hun İmparatorluğu hakanıydı. Çinin ticari, siyasi, politik ve askeri gelişmeleri neticesinde bölgede güçlenmesiyle Büyük Hun İmparatorluğunun varlığını etkileyerek gücünü önemli ölçüde zayıflatmıştı. Hun Yönetimi Sağ ve Sol yabgu ile yönetiliyordu. Yönetim Sağ Yabgu’nun elindeydi. Sol Yabgu ise söz sahibi ancak ikinci isimdi. Hun İmparatorluğunun yönetiminde sağ yabgu Hohanye, sol Yabgu ise ağabeyi Çiçiydi.

Hohanye, zayıflayan Hun İmparatorluğunu yönetmekte güçlük çekiyor, Çinin baskılarıyla gücünü kaybeden imparatorluğu politik manevralarla ayakta tutmaya çalışıyordu. Bu doğrultuda Çin ile iyi ilişkiler kurarak savaşmaktan kaçınıyor, gerekirse Çin hükümdarlığının yönetimi altına girilebileceğini düşünüyordu. Ağabeyi olan Sol Yabgu Çiçi ile bu konuda aralarında görüş ayrılığı oluştu. Ağabeyi olmasına rağmen Sol Yabgu olan Çiçi, kendisinin Sağ Yabgu olmaması nedeniyle zaten kardeşi Hohanye ile sorunlar yaşıyordu.

M.Ö. 54 yılında Hohanye, Çin ile iyi ilişkiler kurmak maksadıyla Çin hanlığına gitmesiyle Çiçi yönetimi ele alarak hükümdarlığını ilan etti ve Hun İmparatorluğunun başına geçti. Hohanye’nin Çin Hanlığına yakın siyasi duruşu nedeniyle kendisine karşı tavır alan kurmayları, Çiçi’nin Çine karşı aldığı sert tavır nedeniyle bu duruma karşı çıkmadı. Hun İmparatorluğunun yönetimi artık Çiçinin yönetimindeydi ancak bu dönem çok kısa sürdü. Hohanye, Çinden aldığı destek ile Hun İmparatorluğuna dönerek imparatorluğun Doğusuna yerleşti. Bu dönemde Hun İmparatorluğu, fiilen Doğu ve Batı olarak ikiye bölündü. İmparatorluğun Batı bölgesi Çiçi’nin, doğu bölgesi Hohanye’nin yönetimi altındaydı.



Doğu Hunlarının başında olan Hohanye, Çinden aldığı destekle bilikte varlığını devam ettirdi. Bu dönemde Çiçi’de kendi bölgesinde güçlenerek Doğu Hunları için tehdit oluşturmaya başlamıştı. Hohanye hem batıda ağabeyi Çiçi’nin, hem güneyde Çin imparatorluğunun baskısı altındaydı. Çin her ne kadar Batı Hunlarına karşı kendilerini desteklese de yinede Çin boyunduruğu altındaydı. Yinede Çin ile iyi geçiniliyordu ancak Batı Hunları önemli bir düşman halini almıştı. Bu doğrultuda Hohanye M.Ö. 44 yılında Çin ile bir anlaşma imzalayarak taraflardan birinin saldırıya uğraması durumunda diğer tarafın destekleyeceği belirterek karşılıklı taahhütte bulunuldu. Böylece olası bir Batı Hun saldırısına karşı Çin Doğu Hunlarının yanında yer alacaktı. Bu anlaşmanın da etkisiyle 10 yıl kadar Batı Hunları ile karşı karşıya gelmediler.

Batı Hun İmparatorluğu, bulunduğu bölgedeki güçlü kavimlerle savaşarak bölgesinde güçlenmişti. Hohanye’de Batı Hunlara karşı Çinden aldığı destekle rahatlamıştı. Bir plan yaparak Çiçi hanı savaş dönüşü gafil avlamayı başardı. Batı Türkistan bölgesindeki bir savaşdan dönen Çiçi ve ordusu, savaş dönüşü 1500 askeriyle Kırgız bölgesinde bir kaleye çekilmişti. Çiçi, saldırıyı çinden bekliyordu. Hohanye bu avantajı kullanarak ancak ummadığı anda karşısına çıktı. M.Ö. 36 yılında gerçekleşen bu savaşı kazanıp Hohanye Çiçi’yide öldürerek Batı Hunları tarih sahnesinden silmiş oldu.



Her nekadar Batı Hun İmparatorluğunu yıksa da, bu durum Doğu Hunları için olumlu değil aslında olumsuz bir gelişme olmuştu. Zira Batı Hunlarına karşı Doğu Hunlarını destekleyen Çin hanlığı, Batı Hunlarının yıkılmasıyla Doğu Hunlarının üzerindeki baskılarını arttırdı.

Çinin amacı Hun İmparatorluğunu tamamen yıkmaktı ancak gerek Hunların yaşayış şekli ve mücadele ruhu, gerekse Çinin bölgedeki diğer düşmanlarıyla mücadele etmesi buna izin vermedi. Çinin baskıları neticesinde Doğu Hunları bölgelerinde varlık gösteremediler. 100 yıl kadar daha süren Doğu Hun İmparatorluğu bu süre zarfında varoluş mücadelesi sürdürdüler. Bu 100 yıllık dönemde önemli kabul edilebilecek bir gelişme yaşanmadı. Bu nedenledir ki, Tarih kaynakları bu dönemlerde Hunlara ait önemli kayıtlar bulunmamaktadır.

Doğu Hun İmparatorluğunun varolduğu dönemde yönetimde bulunan hükümdarların isimleri şu şekildedir ;

Hohanye (M.Ö. 54-31)
Cudi (M.Ö. 31-30)
Fuçuleycudi (M.Ö.30-20)
Su Hsien Cudi (M.Ö. 20-12)
Çuyacudi (M.Ö. 12-8)
VuçuLiuCudi (M.Ö. 8-M.S. 13)
Vuleycudi (13-18)
HuTuIrSıtaoGaoCudi (18-46)
Wutatiho (46)
Pu-Nu (46-48)



Yönetimi zayıflayan ve bölgedeki otoritesini yitiren Doğu Hunları, Çin’in hakimiyetini kabul etmesiyle, varolduğu 100 yıllık süre boyunca peyder peyi zayıflayarak çöküş sürecine girdi. Bu süreç M.S. 48 yılında imparator Panu ile yeğeni Pi arasında yaşanan taht kavgasıyla bölünme noktasına geldi. İmparator Panu, Doğu Hunlarını Çin’in hakimiyetini kabul ederek yönetiyordu. Zira Hohanye döneminden beri Hun İmparatorluğu bu menvalde yönetildi. Zaman zaman Çine karşı mukavemet düşüncesi ortaya çıksada Hunların Çin Hanlığına karşı koyabilecek askeri ve ekonomik gücü bulunmuyordu. Ancak İmparator Panu’nun yeğeni Pi, hiçbir şekilde Çinin hakimiyetini kabullenmek düşüncesinde değildi. Bu fikir ayrılığı Panu ile yeğeni Pi’nin arasını açtı.

İlginçtirki, M.Ö. 54 yılında, yani neredeyse 100 yıl önce Çiçi ile Hohanye arasında yaşanan ayrılık nedeni, M.S. 54 yılında yani neredeyse 100 yıl sonra amca Panu ve yeğeni Pi arasında yaşanmış, her iki mücadelede İmparatorluğun bölünmesiyle sonuçlanmıştır.

Yaşanan bu mücadele neticesinde Doğu Hun İmparatorluğu, Kuzey ve Güney Hun İmparatorluğu olarak ikiye bölünerek, yıkılan Doğu Hun İmparatorluğunun hakanı konumunda olan Panu imparatorluğun Güney Bölgesini, amcası Panu’ya karşı mücadeleye giren Pi ise Kuzey bölgesini kontrolü altına alarak imparatorluğu siyasi ve fiziki olarak ikiye bölünmesine neden oldular.

Panu, Doğu Hun İmparatorluğunu yönettiği gibi, Güney Hun İmparatorluğunu yönetirken de Çin hakimiyetini kabul ederek hareket etti. Ancak Pi, Çine ve Güney Hunlara karşı sert tavır alarak hem amcası Panu’ya, hem Çin hanlığını karşısına aldı.