1919 (Temmuz - Aralık)

Atatürk'ün, İngilizlerin ulusumuzu parçalamaya ve ülkemizi Ermeni ayakları altında çiğnetmeye yönelik entrikalarına dur denilmesi için Cemil Çeto Bey'e yazdığı 13 Ağustos 1919 tarihli yazısı.

Garzan’da Cemil Çeto Beye
...
... Ateşkes Antlaşmasından sonra İtilaf Devletleri, devlet ve ulusumuzun haklarına hiçbir zaman uymayıp ülkemizi ve Doğu İllerimizi Ermenilere vermek, Batı illerimizden İzmir gibi en bayındır yerleri Rumlara armağan etmek, Karadeniz kıyılarında bir Pontus Rum hükümeti kurmak çabalarına düştüler. Bir yandan da İngilizler, Diyarbakır ve çevresi halkını kandırarak türlü türlü yönler vermeye kalkıştılar.
...
... Anadolu ve Rumeli’nin bütün illerinde Müdafaa-i Hukuk dernekleri kurulmuştur. Doğu Anadolu illeri ve bağımsız sancakları delegelerinden oluşmak üzere Erzurum’da bir kongre yapıldı. Böylece bütün Doğu Anadolu halkı birleşti. ...
Birkaç güne dek Anadolu ve Rumeli illerinden oluşmak üzere Sivas’ta genel bir kongre toplanacaktır. Böylelikle de bütün ulus birlik olarak haklarını savunacak duruma gelecektir. ...
... Çalışma ve çabalarınızla o yörede örgütün sunduğum tüzüğüne uygun olarak en kısa sürede kurulacağına ve İngilizlerin ulusumuzu parçalamaya ve ülkemizi Ermeni ayakları altında çiğnetmeye yönelik entrikalarına olanak verilmeyeceğine inanıyorum.
...

- Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, c.I, s. 126-127

Atatürk'ün, Doğu illerinin Ermenistan'a katılması durumunda, Osmanlı Ermenilerinin zorda kalacağına dair, 12. Ve 20. Kolordu Komutanlıkları'na yazdığı 21 Ağustos 1919 tarihli yazısı.

12. ve 20. Kolordu Kumandanlıklarına
Dersaadet’te çeşitli partilerin Amerika heyetine verilmek üzere aldıkları kararlar burada Heyeti Temsiliye’mizce son derece üzüntü ve acı verici görüldü. Çünkü birinci maddede Ermenistan’a Doğu Vilayetleri’nden arazi bırakılması söz konusu olmaktadır. Halbuki ezici çoğunluğu Türk ve Kürt olan bu vilayetlerden bir karış toprağın bile Ermeniler hesabına kaydının bugün için fiilen mümkün olamayacağı şöyle dursun, unsurlar arasındaki nefret ve intikam hissinin dehşet ve şiddeti, Osmanlı Ermenilerinin geri gelmesi halinde bile vilayetler dahilinde yoğun olarak iskanlarını tehlikeli göstermektedir. Dolayısıyla suç işlememiş Osmanlı Ermenilerine yapılacak bir şey olamayacaktır. Üçüncü maddede Erzincan ve Sivas arasında yoğun bir Ermenilik hayali ilimsizlik ve vukufsuzluktan başka bir şey değildir. Harpten evvel bile buralarda oturanlar, büyük kısmı Türk ve küçük kısmı Zaza denilen Kürtlerden ve pek az da Ermenilerden ibaret idi. Bugün ise varlığından bahsedilecek miktarda Ermeni yoktur, dolayısıyla bu gibi cemiyetler yetkilerini takdir etmeli ve bir iş yapmak isterlerse hiç olmazsa Harbiye ve Hariciye Nezaretlerinin barış hazırlıkları arasında yaptığı resmi istatistik ve grafiklere olsun müracaat zahmetinden kaçınmamalıdır. İşbu telgrafın aynen İstanbul’a gönderilmesini rica ederiz.

Mustafa Kemal​

ATABE, c. 3, s. 288
Kemal Atatürk, Nutuk, c.I. Vesikalar, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 1961, s 100.

Atatürk'ün, İstanbul'da Rumlarla Ermenilerin çalışmalarına dair yayınladığı 22 Ağustos 1919 tarihli tamimi.

Tamim

Erzurum, 22 Ağustos 1919

İstanbul'da Rumlarla Ermenilerin Çalışmaları
Güvenilir kaynaklardan edilen bilgilere göre, İstanbul Rum Patrikhanesi'nde (Mavri Mira) adında bir kurul oluşturulmuştur. ...

Kurula doğrudan doğruya Venizelos direktif veriyor. ...

Görevi: Osmanlı illerinde çeteler kurmak ve yönetmek, mitingler ve propagandalar yapmaktır. ...

...

Ermeni patriği Zaven Efendi de Mavri Mira örgütünce satın alınmıştır.

...

... Anadolu'da Trabzon ve Samsun cephane dağıtım yeridir. ...

Ermeni hazırlığı da bütünüyle Rum hazırlığı gibidir.

Mustafa Kemal



--------------------------------------------------------------------------------
- Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, c.I, s. 136

Atatürk'ün, ABD İnceleme Heyeti Raporu konusunda Müdafaai Hukuk Cemiyeti Erzurum Merkez Heyeti'ne yazdığı 24 Ağustos 1919 tarihli yazısı.


ATABE, c. 3, s. 302
Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Gnkur. Basımevi, Ankara, Eylül 1978 Sayı:77, Belge No: 1695.

Atatürk'ün, Ermenilerin Erivan ve Nahcivan'daki faaliyetleri hakkında, Kastamonu Komutanı Albay Osman ve Vali Vekili Ferid Bey'le Eylül 1919'da yaptığı telgraf görüşmesi.



ATABE, c. 4, s. 97

Atatürk'ün, 4 Eylül 1919'da, Doğu sınırlarına dayanan Ermenilerin katliam siyasetine başladığına dair, Sivas Kongresi'nde Kongre Reisi olarak yaptığı açış konuşması.


- ATABE, c. 3, s. 311, 312

Osmanlı memleketinin herhangi bir parçasında bağımsız birer Rumluk ve Ermenilik teşkili gayesine yönelik harekata karşı Ermenilere toprak verilmesine karşı birlikte müdafaa ve mukavemet meşru esası kabul edildiğine dair, Sivas Kongresi kararı, 11 Eylül 1919

Sivas Kongresi Beyannamesi

11 Eylül 1919

...

3. Osmanlı memleketinin herhangi bir parçasına karşı yapılacak müdahale ve işgale ve bilhassa vatanımız içinde bağımsız birer Rumluk ve Ermenilik teşkili gayesine yönelik harekata karşı Aydın, Manisa, Balıkesir cephelerinde milli mücahedelerde olduğu gibi birlikte müdafaa ve mukavemet meşru esası kabul edilmiştir.

4. Öteden beri aynı vatan içinde birlikte yaşadığımız bütün Müslüman olmayan unsurların her türlü hukuki eşitlikleri tamamıyla mahfuz olduğundan, adı geçen unsurlara siyasi hakimiyetimizi ve toplumsal dengemizi bozacak imtiyazlar verilmesi kabul edilmeyecektir. ...
...



--------------------------------------------------------------------------------
ATABE, c. 3, s. 361

Atatürk'ün Özel Arşivinden Seçmeler, Hazırlayan: Genelkurmay Askeri Tarih ve Startejik Etüt Başkanlığı, Kültür Bakanlığı Yayınları: 408, Ankara, 1981, s. 45-50.

Atatürk'ün Rum ve Ermenilerin, İtilaf Devletleri teşvik ve himayesi altında milli izzeti nefsimizi yaraladıklarına dair, Müşir Fuat Paşa'ya yazdığı 17 Eylül 1919 tarihli yazısı.

Dersaadet'te Müşir Fuat Paşa'ya

Sivas, 17 Eylül 1919

Paşa Hazretleri,

Mütareke gününden beri Rum ve Ermenilerin, İtilaf Devletleri teşvik ve himayesi altında nasıl milli izzeti nefsimizi yaraladıklarını, ne suretle saltanat ve hükümet hakkını ayaklar altına aldıklarını buradan tekrarla, bütün milletle beraber kan ağlayan saf ve hamiyetli kalbinizi kederlendirmek istemem. Bu nankör ırkların küstahlıklarına eklenen İtilaf devletlerinin hak tanımaz muameleleri ve vatanımızı parçalama kararları, nihayet İzmir feci vakası ile mahvolma tehlikesi ve esaret alçaklığı karşısında kalan bu matemzede koca milletin temiz vicdanında bir birlik uyandırdı.

...



--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Bütün Eserleri (ATABE), c. 4, Kaynak Yayınları, 2000, s. 60
Atatürk'ün Özel Arşivinden Seçmeler, Hazırlayan: Genelkurmay Askeri Tarih ve Startejik Etüt Başkanlığı, Kültür Bakanlığı Yayınları: 408, Ankara, 1981. s. 68-73.

Atatürk'ün, Doğu illerini gezen General Harbord'un yönelttiği Ermenilerle ilgili sorulara ne gibi cevaplar verdiğine dair, 15. Kolordu Komutanlığı'na gönderdiği 21 Eylül 1919 tarihli yazısı.


General Harbord, maiyetiyle dün buraya geldi. Kendi arzusu üzerine gayet gizlice 3-4 saat kadar konuştuk.... Adı geçenin sorduğu soruların başlıcaları şunlardır:
...
2. Müslüman olmayan unsurlar ve bilhassa Ermeniler hakkındaki görüşümüz
...
Bu sorulara uzun uzadıya verilen izahatlı cevaplarda aşağıdaki noktalar anlatılmıştır:

...
2. Memleketimizde yaşayan bütün Müslüman olmayan unsurlarla olduğu gibi Ermenilere de hiçbir kötü kastımız yoktur. Bilakis onların her türlü tabiiyet haklarına tamamen riayetkarız. Bunun aksi olarak yayınlar, düzmeceden ve İngilizlerin aldatmacasından ibarettir.
...
... General, ayrıca, Erzurum'da kırk bin kişilik bir kuvvetin toplanarak Ermenistan'a taarruz ve bu şekilde Turanilik gayesinin elde edilmesine çalışılacağı hakkında söylentiler mevcut olduğunu ifade etmiştir. Cevaben, bunun katiyen asıl ve esası olmadığı ve tekmil Doğu Vilayetleri'ndeki kuvvetin on bin kadar bulunduğu ifade edilmiştir. Refakatlerindeki Hüseyin Bey'i Erzurum Heyeti Merkeziyesi'yle temasa getirerek, oradaki Ermeni facialarının hala mevcut eserlerinin gösterilmesi uygun olur. Hüseyin Bey'e icap eden şeyler söylenmiştir, Efendim. Mustafa Kemal.


- ATABE, c. 4, s. 82, 83
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Derleyen: Nimet Arsan, Cilt: IV, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, Ankara, 1964, s. 72-73.

Atatürk'ün, yayınladığı beyannamede Osmanlı'nın, Doğu Vilayetleri'nde geniş bir Ermenistan teşkiline ve Toros silsilesinin güneyinde kalan yerleri terke hazır bulunduğuna dair ifadeler bulunan Padişah'a çektiği 22 Eylül 1919 tarihli telgraf.


...
... Milleti yabancı ihtiraslarına feda eden bu kabinenin milli arzuya aykırı olarak mevkiinde kalması, pek büyük felaketler çekmekte ve hazırlamaktadır. Bütün cihan, mülkü hümayunlarında sükun ve asayişi beklerken vilayetlere çekilen telgrafnamelerle, bir taraftan itaat eden aşiretleri ahali fertleri üzerine teşvik ile beraber, memaliki şahanenizin karışıklık içinde ve yardıma muhtaç olduğunu resmen beyan ederek yabancı müdahalesini davet eyleyen, diğer taraftan Doğu Vilayetleri'nde geniş bir Ermenistan teşkiline ve Toros silsilesinin güneyinde kalan yerleri terke hazır bulunduğunu ifade ile, dahili ve harici düşmanlarımızın emellerini destelemek ve tatmin etmek isteyen bir kabinenin iktidar mevkiinde kalmasını zat ve mülükü hümayunlarınızın düşmanlarınızdan başka hiç kimse arzu etmez.
...
Anadolu ve Rumeli Heyeti Temsiliyesi
namına
Mustafa Kemal






- ATABE, c. 4, s. 92