1.Tahmasb

Tahmasb’ın Şahsiyeti: Efendiyev, Şah Tahmasb’ın kişiliği ile ilgili genel olarak, olumsuz görüşün hakim olduğuna dikkat çekerek, kaynaklarla bunun tam olarak böyle olmadığını açıklıyor. Daha çocuk yaşta Şah ilan edildi (10 yaşında) Ancak babasından aldığı iyi eğitim ve terbiye sayesinde çocuk yaşta olmasına karşın imparatorluğun dağılmasına izin vermedi. Tahmasp Şah, babası Şah İsmail gibi Doğu Anadolu, Kafkaslar ve Orta doğuda hakimiyet kurmak için Osmanlılarla sürekli bir mücadele halindeydi. Bugünkü Bakü bölgesine hakim olan Şirvanşahlar gibi Şahlık otoritesini kabul etmeyen küçük Türk beyliklerini ve devletlerini merkezi yapıya bağlayan Tahmasp Şah dönemi, Safeviler İmparatorluğunun en geniş sınırlarına ulaştığı yıllardır. Tahmasp Şahın belki de en büyük talihsizliği, batısında döneminin en güçlü devleti olan Osmanlının bulunmasıydı. Onun döneminde Osmanlı hükümdarı Cihangir olarak tanınan ve hiç yenilgi almadan Viyana kapılarına kadar dayanmış Kanuni Sultan Süleymandı. Kanuni, Tahmasp Şah döneminde Azerbaycana dört kez sefer düzenlemiş, ancak Tahmasp Şahın büyük devlet adamlığı yüzünden Azerbaycan üzerinde bir türlü hakimiyet sağlayamamıştır.Dahası onun savaştan önce, Osmanlı hükümdarlarına mektuplar göndererek, politik yöntemlerle sorunları çözme istediği politik kişiliğini sergilemektedir. Örnek olarak Sultan Süleyman’ın Şah Tahmasb’a gönderdiği mektupla onu savaşa tahrik etmesine yanıt olarak yazdığı mektubu gösterebiliriz. F.Sümer’e göre de, yumuşak mizacı, oldukça sade bir hayat geçirmesi, kibirli ve gururlu görünmemesi, gerçekçiliği (istişareye değer veriyor, işlerinde kızına bile danışıyordu) birçoklarını onun şahsiyeti hakkında yanlış hükümlere sevk etmiştir. Şah Tahmasb içkiden hoşlanmadığını tezkiresinde ifade ederek, şaraphaneleri ve bozahaneleri bu sebeple kapattırdığını yazar. Tahmasb’ın 65000 akçelik geliri olan damga vergisini kaldırması onun halkına yönelik şefkatli tarafını da ortaya koymaktadır. Birçok Safevi hükümdarı gibi Tahmasb da rüya yorumlarına, yıldız fallarına önem veriyordu. Gördüğü rüyalara göre savaştaki başarılarını veya başarısızlıklarını yorumlardı. Tahmasb’ın iki şeye düşkün olduğu kaydedilir, bunlardan biri para, diğeri kadınlardı. Muazzam bir servet bıraktığı, Şerefname’nin müellifi Şeref Han tarafından hayretle anlatılır. Tahmasb paraya olan hırsından korucularına 14 yıl maaş vermemiştir.

Oktay Efendiyev
Safevi Azerbaycan Devleti