Irak Türkmenleri

I. Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı Devleti’nden ayrılmış, Irak adı ile kurulan devletin vatandaşları olarak varlıklarını sürdüren Türklerden, uzun yıllar “Türkler” diye söz edilmiştir. Mustafa Kemal Harbiye Mektebi öğrencisiyken “Bayat Türkleri” demiştir.

Ancak Lozan Konferansı sıralarında İngiliz heyeti “Türkmenler” olarak ifade etmişlerdir. Buna karşılık olarak Türk delegesi başkanı İsmet İnönü Türkmen ile Türk’ün eş anlamlı oluğu ve Türkiye Türklerinin de Türkmen olduklarını savunmuştur.

1923 Lozan ve 1926 Ankara antlaşmalarında “Musul Türkleri” denilmiştir.

1959 yılında Abdülkerim Kasım’ın yönetimi ele geçirdikten sonra Irak’ta yaşayan Türklere “Türkmen” denilmeye başlamıştır.

1785 yılından kalma William Guthrie yapımı bir harita “Turcomania” (Türkmeneli) yazısı

Türkmenler sadece Kafkasya’ya değil, birçok coğrafyaya yayılmışlardır. Afganistan’ın Herat, Lakay, Ak Çah, Andhui, Devletabad ve Maruçak bölgelerinde Türkmen boyları bulunmaktadır.

Ayrıca J. H. Kramers, “12. yüzyılda Kerkük civarının, başkenti Erbil olan Türk beyliği Begtekinlilerin idaresinde” olduğunu İslam Ansiklopedisi’nde belirtmek suretiyle, bölgedeki Türk varlığının Osmanlı Devleti’nden önceye dayandığını vurgulamaktadır.

İngiliz İşgali ve Türkmenler

I. Dünya Savaşı’nın sonunda, toprakları İngiliz işgaline uğrayan Musul, Kerkük ve Erbil Türkmenlerinin ileri gelenleri, istilacı güçlere karşı mücadele etmek için, hemen harekete geçmişlerdi.

Anadolu toprakları üzerinde yürütülen Milli Mücadele’ye paralel olarak başlayan, bölgedeki hareketler, gücünü yine Anadolu’dan alıyordu. İlk olarak, İngilizlerin, halkı Osmanlı Devleti aleyhine kışkırtmalarını önlemek için, acil biçimde önlemler alınmaya başlandı. İngilizlerin bölgedeki siyasi hâkimleri, para vererek elde ettikleri bazı aşiret reislerini yanlarına çekmek için büyük gayret gösteriyorlardı. Buna karşılık, Türklerin ileri gelen liderleri, İngilizlerin bu gayretlerini boşa çıkarmak için, olağanüstü çaba harcıyorlardı. Bunların arasında Erbil Türklerinin çok sevilen ve sayılan din alimi Küçük Molla Efendi (1867-1943)’nin, halkı İngilizlere karşı mücadeleye davet eden ve işgalcilerin propagandalarına karşı uyanık olmağa yönelik konuşma ve sohbetleri, büyük etki yapıyordu.

Nüfus

Irak Türkmenleri, Irak’ın kuzeyinden itibaren Telafer, Musul, Erbil, Altunköprü, Kerkük, Tuzhurmatu, Kifri, Kara Tepe, Hanekin, Mendeli ve Bağdat’ın güney doğusunda bulunan Bedre’ye kadar uzanan bir şerit üzerinde yerleşmektedir.

Irak’ta Türk/Türkmen nüfusu 2.000.000 ila 3.000.000 civarında belirtilmiştir. 600.000 civarı bir nüfus rakamından söz eden kaynaklar da vardır.
1958 yılında Bağdat’ta yayınlanan “The Iraqi Revolution 14th July Celebrations Committee” adlı kaynakta ve 1987’de Londra’da Inquiry Dergisi’nde yayınlanan “The Forgotteen Minority: The Turkomans of Iraq” adlı makalede 1957 yılında yapılan sayımda Irak’ ta 567.000 Türkmen’in yaşadığı belirtilmiştir. Bu kaynaklara göre Irak’ın % 8,94’i Türkmen’dir. Daha sonra Irak’ta yayınlanan resmi kaynaklar ise Türkmenleri % 2 olarak göstermiştir.
Ancak Irak Türkmen Cephesi adlı bir örgüt, resmi internet sitesindeki ifadesine göre Irak’ta en az 2 milyon Türkmen’in yaşadığını iddia etmektedir. Irak’ta yaşayan Türkler 1920’den itibaren kendilerine karşı uygulanan Kuzey Irak’taki asimilasyon politikalar ve Sünni – Şii mezhep anlaşmazlığı sebeplerinden dolayı siyasi olarak birlik gösterememektedirler.

Din

Türkmenler çoğunlukla Müslüman’dır. 1. Grup olarak Şiiler, 2. Grup olarak Sünniler.

Dil

Türkmenlerin yoğun olarak yaşadıkları yerlerde Türkçe resmi dildir. Irak Türkçesi konuşma dili olarak Güney Azerice ve Urfa ağzından oluşmaktadır. Resmi yazı ve eğitim dili olarak ise Türkçe kullanmaktadırlar. Türkçe, Kerkük, Telafer gibi kentlerde resmi dildir.