Oğuzların Göktürk Egemenliğinde

Türk tarihinde bir bilinçaltı olgu olarak devletsel teşkilatlanma dürtüsü, Aşina boyu tarafından idare edilen Göktürk Devleti için büyük sorun teşkil etmişti. Dokuz Oğuzlar, Göktürk hakimiyetini kabul etmeyerek bağımsızlık için sık sık isyan çıkartmış, ancak II.Göktürk Devleti’nin kurulmasından sonra Tonyukuk’un önlemleri ile itaatleri sağlanmıştır.

II.Göktürk Devletinin istikrar kazanmaya, ülke içinde birliği sağlamaya çalıştığı bir dönemde (680-689) Oğuzların bulunduğu yerden bir “kaçak” gelerek[1] Tonyukuk’a istihbarat vermişti. Bu istihbarata göre Dokuz Oğuzlar Çin’e ve Kıtanlar’a elçi göndererek, günden güne gelişmekte olan Göktürk Devleti’nin ortaklaşa yok edilmesini planlıyorlardı. Aksi taktirde Göktürk Kağanı Kutlug’un cesareti ve Tonyukuk’un zekası ile Çinlileri, Kıtanları de Oğuzları öldüreceklerini düşünüyorlar[2], Kıtanlar doğudan, Çinliler güneyden ve kendileri de Kuzeyden saldırarak Göktürkleri etkisiz hale getirmeyi amaçlıyorlardı.[3]

Bu haberleri alan Tonyukuk endişeye kapılmıştı. Çinlilerin, Kıtanların ve Oğuzların birleştiklerinde çok geç kalınmış olunacağını sezmiş[4] ve bir şeyin zayıf iken yenilmesinin kolay, kuvvetlendikten sonra ise zor olduğunu söyleyerek Kutluk Kağan’ı uyarmıştı [5]. Kutlug Kağan ise vezirinin tavsiyelerine uyarak orduyu istediği gibi idare edebileceğini söyledi. Bunun üzerine Tonyukuk, Ötüken Dağlarına doğru ordusunu sevk etmiş, İnekler Gölü ile Tola Irmağı tarafından gelen Oğuz saldırısını karşılamıştı[6].

Oğuzların altı bin kişilik kuvvetine karşılık Tonyukuk iki bin askere sahipti. Ancak Tonyukuk birlikleri Oğuzları ağır bir yenilgiye uğratarak geri çekilenleri de ırmağa sürdüler. Bir kısmı savaş meydanında bir kısmı ise ırmakta boğularak öldü. Bu savaştan sonra diğer Oğuz kütleleri gelip Kutlug Kağan’a itaatlerini bildirdiler[7]. Yeni kurulmuş olan II.Göktürk Devleti, Tonyukuk’un yerinde siyaseti ile büyük bir tehlike atlatmış oldu.

Kaynak: Ahmet Taşağıl, Göktürkler I-II-III, Ankara 2012, s.313-314
[1]Tonyukuk Yazıtı, 8.satır
[2]Tonyukuk Yazıtı, 9,10.satırlar
[3]Tonyukuk Yazıtı, 11.satır
[4]Tonyukuk Yazıtı, 12-13.satırlar
[5]Tonyukuk Yazıtı,14.satır
[6]Tonyukuk Yazıtı, 15.satır
[7]Tonyukuk Yazıtı, 16-17 satırlar.