MURATS44
Özel Üye
ehname (Farsa: شاهنامه Shāh nāme, āh-nāma), Firdevsi'nin eski ran efsaneleri zerine kurulu manzum destandr. ran edebiyatnn en byk eserlerinden biri olarak kabul edilir. 977 ila 1010 arasnda yazlmtr. 60.000 beyit civarnda hacime sahiptir. Tek air tarafndan yazlan en uzun epik iirlerdendir.
āhnāmeh ya da hname, tarih ncesi zamanlardan balayp Sasani mparatorluu sonuna dek tm eski ran krallarn inceler. Bunlar; Keymers (Orta Farsa:Kaymart), Hōeng, Tahmrs, Cemid, Zahhak, Feridūn, Menehr, Key Kubad, Key Kvus, Key Hsrev, Bahman, Dārā (III. Darius), Iskandar (Byk skender), I. Ardeir, I. apur, I. Hrmz, V. Behram, I. Hsrev, III. Yezdigirt gibi krallar, ana tema Zabulistan prensi efsanevi kahraman Rostam (Rstem), Esfandiār (Gotāsp'n olu) ve Afrāsiab gibi kahramanlar ve sulular ierir.
ranllarn Turanllarla olan mcadeleleri ranl hissiyat ile yazlmtr. Trkler'in ran'a gleri ve hkim olmalar sonrasnda ranllar (Farslar) onore etmek iin Gazneli Mahmud'un teviki ile kendisi de bir ranl olan Tuslu Firdevs tarafndan kaleme alnmtr. Eserde geen olaylar ounlukla ranl Yunus ile Turan kral Efrasiyab arasndaki epik ekimeler eklindedir. eytani gleri olan Turan kral Efrasiyab aslnda gerek bir tarihi kiilik olan Alper Tunga'dr.
Rivayete gre, Gazneli , saraynda Firdevsye tarih, efsanev birok resimlerle; av ve sava silahlaryla sslenmi mkemmel bir mekn tahsis etmitir. Firdevs bunlardan esinlenmi, zellikle ssz balarda, zmrt krlarda gezerek; imler ve serviler altnda oturarak; sularn altsn, blbllerin tn dinleyerek bu destan kaleme almtr. Edebiyat ve tarih yetkeleri tarafndan destan olarak nitelendirilen ehnmenin ieriinde masalms bir hava da sezilir. Bununla birlikte ehnmede mitolojik unsurlar da bir hayli fazladr. Hemen hemen her milletin edebiyatnda o milletin tarihiyle ilgili bilgiler veren anlatlar mevcuttur. Szgelimi; Trk milleti; Ouz Kaan, Treyi ve G Destan gibi, olaylar kesin olarak bilinmeyen zamanlarda meydana gelmi birok anlatya sahiptir. Smerlere ait Glgam, Ruslara ait gor, Britanyallara ait Kral Arthur, Finlere ait Kalevala, Hintlere ait Ramayana, Antik Yunanlara ait liada ve Odysseia destanlar buna dair balca rneklerdir.
Belgelenmi āh-nāma'nn resimli el yazmalar lhanllar dneminde (1256 - 1353) tarihleri arasnda yazlm ve bylece farkl bir edebi eser oluturulmutur.
ehnmenin Firdevs tarafndan 10. yzyln sonunda kaleme alnmasndan sonra, Dou edebiyatlarnda ehnme yazma gelenei balamtr. Pek ok air, ehnme kahramanlar etrafnda oluturduklar mstakil eserlerle bu gelenein yerlemesini ve devamn salamtr. Trk edebiyatnda, Arapa ve Farsa tercmelere dayal hikyeler anlatan meddah tipindeki hikyecilere Firdevsnin ehnmesinden hareketle ehnme-hn (ehnme anlatcs)denildii de grlmektedir. Evliya elebi de, ehname'nin Bursa iindeki kahvelerde meddahlar tarafndan ezberden okunduunu anlatr.
Osmanl sahasna baktmzda, Osmanl airlerinin de bu gelenekten olduka etkilendikleri grlr. zellikle Divan edebiyatnn kurulu ve gelime yllarnda bu etki olduka st dzeydedir. iirde vlen kiiler ehnme kahramanlaryla karlatrlm; bu beyitlerin anlamsal kurgular, yine onlara telmihlerde bulunularak oluturulmutur.
ehnmenin Divan edebiyat zerindeki etkisi bununla snrl kalmamtr. Baz airler, ehnmeyi manzum veya mensur olarak dnemin Trkesine aktarmlardr. Dou kltrne ait kimi mitolojik geler, imgesel deerleriyle, her devir Trk iirine kaynak tekil etmitir. zellikle ehnmeden etkilenme ve ehnmenin kahramanlarndan esinlenme, Klasik edebiyatmz ierisinde daha youn olarak hissedilmekle birlikte; Halk edebiyatmzn eitli anlatm trlerinde (destan, masal, efsane vb.), Halk iirimizin ieriinde ve ada Trk iirinde de ska karlalan bir olgudur.
ehnme, tarihte yaand kabul edilen ran-Turan savalarna ve ilikilerine k tutmas bakmndan da nemli bir kaynaktr. Firdevsnin zaman zaman vd, zaman zaman da kendi milletini yceltme adna kmsedii Efrasiybn skit destan kahraman olduu pek ok kaynakta belirtilmektedir. skitler ou aratrmacya gre irani bir kavim ve Medler arasnda absorbe olup kayboldular.
14. yzyln sonununda, her naslsa, Firdevs epii, yerini ou kez daha ksa benzetme epiklere brakmtr. ounlukla ikinci veya son olarak tanmlanan epikler ki bunlar Garāsp-nāma, Borzu-nāma, Bahman-nāma ve Sām-nāma gibi epikler dahil edilir.
- En eski ehname'nin Trke evirisi, belirsiz bir yazar tarafndan 1450-51 yllar arasnda, Sultan II. Murad'n (salt. 1421-51) Osmanl mparatorluu dneminde yaplmtr.
- kinci evirisi, Hseyin bin Hasan erif (. 1514) (erifi bin Amed olarak da bilinir) tarafndan yaplmtr. Hseyin bin Hasan erif eviriyi son Mamluk sultan - Kansu Gavri (Qānṣawh Ḡawri)'nin emri zerine 1510 ylnda Kahire'de tamamlam, tam evirisi on yln almtr.
Baka bir evirisi de 17. yzyln ilk yarsnda Dervi Hasan tarafndan Sultan II. Osman iin yaplmtr.
āh-nāma'dan bir sayfa
| 
I. Hsrev komutasnda ran ile Afrāsīāb komutasndaki Turan birlikleri arasndaki sava sahnesi | 
āh-nāma'dan baka bir sayfa
|
erik
āhnāmeh ya da hname, tarih ncesi zamanlardan balayp Sasani mparatorluu sonuna dek tm eski ran krallarn inceler. Bunlar; Keymers (Orta Farsa:Kaymart), Hōeng, Tahmrs, Cemid, Zahhak, Feridūn, Menehr, Key Kubad, Key Kvus, Key Hsrev, Bahman, Dārā (III. Darius), Iskandar (Byk skender), I. Ardeir, I. apur, I. Hrmz, V. Behram, I. Hsrev, III. Yezdigirt gibi krallar, ana tema Zabulistan prensi efsanevi kahraman Rostam (Rstem), Esfandiār (Gotāsp'n olu) ve Afrāsiab gibi kahramanlar ve sulular ierir.
ranllarn Turanllarla olan mcadeleleri ranl hissiyat ile yazlmtr. Trkler'in ran'a gleri ve hkim olmalar sonrasnda ranllar (Farslar) onore etmek iin Gazneli Mahmud'un teviki ile kendisi de bir ranl olan Tuslu Firdevs tarafndan kaleme alnmtr. Eserde geen olaylar ounlukla ranl Yunus ile Turan kral Efrasiyab arasndaki epik ekimeler eklindedir. eytani gleri olan Turan kral Efrasiyab aslnda gerek bir tarihi kiilik olan Alper Tunga'dr.
Rivayete gre, Gazneli , saraynda Firdevsye tarih, efsanev birok resimlerle; av ve sava silahlaryla sslenmi mkemmel bir mekn tahsis etmitir. Firdevs bunlardan esinlenmi, zellikle ssz balarda, zmrt krlarda gezerek; imler ve serviler altnda oturarak; sularn altsn, blbllerin tn dinleyerek bu destan kaleme almtr. Edebiyat ve tarih yetkeleri tarafndan destan olarak nitelendirilen ehnmenin ieriinde masalms bir hava da sezilir. Bununla birlikte ehnmede mitolojik unsurlar da bir hayli fazladr. Hemen hemen her milletin edebiyatnda o milletin tarihiyle ilgili bilgiler veren anlatlar mevcuttur. Szgelimi; Trk milleti; Ouz Kaan, Treyi ve G Destan gibi, olaylar kesin olarak bilinmeyen zamanlarda meydana gelmi birok anlatya sahiptir. Smerlere ait Glgam, Ruslara ait gor, Britanyallara ait Kral Arthur, Finlere ait Kalevala, Hintlere ait Ramayana, Antik Yunanlara ait liada ve Odysseia destanlar buna dair balca rneklerdir.
El yazmalarndaki resimler
Belgelenmi āh-nāma'nn resimli el yazmalar lhanllar dneminde (1256 - 1353) tarihleri arasnda yazlm ve bylece farkl bir edebi eser oluturulmutur.
Etkileri
ehnmenin Firdevs tarafndan 10. yzyln sonunda kaleme alnmasndan sonra, Dou edebiyatlarnda ehnme yazma gelenei balamtr. Pek ok air, ehnme kahramanlar etrafnda oluturduklar mstakil eserlerle bu gelenein yerlemesini ve devamn salamtr. Trk edebiyatnda, Arapa ve Farsa tercmelere dayal hikyeler anlatan meddah tipindeki hikyecilere Firdevsnin ehnmesinden hareketle ehnme-hn (ehnme anlatcs)denildii de grlmektedir. Evliya elebi de, ehname'nin Bursa iindeki kahvelerde meddahlar tarafndan ezberden okunduunu anlatr.
Osmanl sahasna baktmzda, Osmanl airlerinin de bu gelenekten olduka etkilendikleri grlr. zellikle Divan edebiyatnn kurulu ve gelime yllarnda bu etki olduka st dzeydedir. iirde vlen kiiler ehnme kahramanlaryla karlatrlm; bu beyitlerin anlamsal kurgular, yine onlara telmihlerde bulunularak oluturulmutur.
ehnmenin Divan edebiyat zerindeki etkisi bununla snrl kalmamtr. Baz airler, ehnmeyi manzum veya mensur olarak dnemin Trkesine aktarmlardr. Dou kltrne ait kimi mitolojik geler, imgesel deerleriyle, her devir Trk iirine kaynak tekil etmitir. zellikle ehnmeden etkilenme ve ehnmenin kahramanlarndan esinlenme, Klasik edebiyatmz ierisinde daha youn olarak hissedilmekle birlikte; Halk edebiyatmzn eitli anlatm trlerinde (destan, masal, efsane vb.), Halk iirimizin ieriinde ve ada Trk iirinde de ska karlalan bir olgudur.
ehnme, tarihte yaand kabul edilen ran-Turan savalarna ve ilikilerine k tutmas bakmndan da nemli bir kaynaktr. Firdevsnin zaman zaman vd, zaman zaman da kendi milletini yceltme adna kmsedii Efrasiybn skit destan kahraman olduu pek ok kaynakta belirtilmektedir. skitler ou aratrmacya gre irani bir kavim ve Medler arasnda absorbe olup kayboldular.
14. yzyln sonununda, her naslsa, Firdevs epii, yerini ou kez daha ksa benzetme epiklere brakmtr. ounlukla ikinci veya son olarak tanmlanan epikler ki bunlar Garāsp-nāma, Borzu-nāma, Bahman-nāma ve Sām-nāma gibi epikler dahil edilir.
Trke eviriler
- En eski ehname'nin Trke evirisi, belirsiz bir yazar tarafndan 1450-51 yllar arasnda, Sultan II. Murad'n (salt. 1421-51) Osmanl mparatorluu dneminde yaplmtr.
- kinci evirisi, Hseyin bin Hasan erif (. 1514) (erifi bin Amed olarak da bilinir) tarafndan yaplmtr. Hseyin bin Hasan erif eviriyi son Mamluk sultan - Kansu Gavri (Qānṣawh Ḡawri)'nin emri zerine 1510 ylnda Kahire'de tamamlam, tam evirisi on yln almtr.
Baka bir evirisi de 17. yzyln ilk yarsnda Dervi Hasan tarafndan Sultan II. Osman iin yaplmtr.
